ลงโทษด้วยวิธีปฏิสารณียกรรม

[โอรส]

ถาม : จริง ๆ ก็มีครบนะครับ แล้วแต่ละคนจะแตกฉานออกไป ไม่มีเพ้อฝันอะไรอย่างนี้ ?
ตอบ : จิตตคฤหบดี ก่อนที่จะเป็นอัครสาวกผู้เลิศในทางธรรมกถึก ท่านได้เจอพระมหานามะแล้วเลื่อมใส สร้างวัดถวายให้อยู่ เสร็จแล้ววันหนึ่งก็บอกว่า "พระคุณเจ้าช่วยแสดงฤทธิ์ให้ผมดูหน่อยได้ไหม" พระมหานามะท่านเก็บอาสนะหนีเลย แล้วก็ส่งพระสุธรรมเถรไปแทน พระสุธรรมเถรท่านเป็นพระปุถุชน ท่านก็ประเภทคนที่กิเลสใกล้เคียงกัน ก็อยู่ด้วยกันนานหน่อย

จิตตคฤหบดีตั้งใจจะถวายทานต่อพระพุทธเจ้า และพระอัครสาวก ก็เลยส่งทูตไปเชิญ สมัยนี้เรียกว่านิมนต์ พระพุทธเจ้าไปไม่ได้ก็ส่งพระโมคคัลลาน์และพระสารีบุตรไปแทน ท่านก็ตื่นเต้น เตรียมต้อนรับกันยกใหญ่ ลืมพระสุธรรมเถรไป คือลืมเจ้าอาวาส มัวแต่ไปเตรียมต้อนรับพระอาคันตุกะ

พระสุธรรมเถรก็เมียง ๆ เข้าไปหา เพื่อให้เขาสนใจตัวเอง แต่ปรากฏว่า เขาก็ไม่ได้สนใจสักที เมื่อท่านเข้าไปในโรงครัว เห็นท่านเศรษฐีกำลังสั่งทำอาหารอย่างโน้นอย่างนี้ หันมาเจอเศรษฐีพอดี จิตตคฤหบดีก็พูดว่า "พระคุณเจ้ามาพอดี ผมทำอะไรขาดตกบกพร่องบ้างหรือเปล่า ? จะได้แก้ไขให้ถูก เพราะถวายให้พระโมคคัลลาน์ พระสารีบุตรพร้อมกับพระสงฆ์สาวกตั้ง ๕๐๐ รูป ก็อยากทำให้สมบูรณ์ที่สุด"

พระสุธรรมเถรท่านก็มองซ้ายมองขวา แล้วก็พูดประชดว่า "ขาดขนมแตกงา" คือขนมชนิดนี้ไม่มีหรอก แต่ท่านพูดประชดไป จิตตคฤหบดีพอได้ยิน ก็รู้ว่าพูดประชดท่าน ขนมแตกงาในโลกนี้มีที่ไหน ก็เลยไล่ตะเพิดไปเลย ท่านก็เลยกลับไป เชตวันมหาวิหาร พระพุทธเจ้าก็ถาม "ทำไมถึงกลับมา ฉันกันเสร็จแล้วหรือ ?" พระสุธรรมเถรก็เลยบอกว่า "เปล่าครับ ถูกท่านเศรษฐีเขาไล่มา"

[โอรส]

พระสุธรรมเถรนี้แหละ เป็นองค์แรกในพระพุทธศาสนาที่โดนลงโทษด้วยวิธี ปฏิสารณียกรรม คือบังคับพระให้ไปขอโทษโยม เพราะว่าตัวเองทำผิดจริง ๆ พระสุธรรมเถรก็เลยบากหน้ากลับไปขอโทษโยม บังเอิญว่าโยมฟังธรรมจากพระโมคคัลลาน์ พระสารีบุตร กลายเป็นพระอนาคามีเสียแล้ว หมดโกรธแล้ว ไปขอโทษท่านก็ให้อภัย ไม่ว่าอะไรกันหรอก

ตอนนี้ท่านเศรษฐีเป็นพระอนาคามีแล้ว ท่านบอกกับพระสุธรรมเถรว่า "ธรรมะของพระพุทธเจ้าช่างวิเศษจริงแท้ ขอให้ท่านตั้งใจปฏิบัติเถิด" พระสุธรรมเถรก็อายโยม ก็รีบจ้ำตัวเองกลายเป็นพระอรหันต์ไป อยู่กับเขามาตั้งนาน ตัวเองเป็นพระแท้ ๆ ยังไม่ได้อะไร ถึงเวลาก็ไปพูดจากระทบกระแทกแดกดันชาวบ้านเขาอีก พอชาวบ้านเขากลายเป็นพระอนาคามี ตัวเองก็เลยอายโยม ต้องรีบไปจ้ำเป็นการใหญ่

การลงโทษในพระพุทธศาสนา ประเภทต้นบัญญัตินั้นหายาก พระสุธรรมเถรนี่ชัดที่สุดเลย โดนลงโทษด้วยวิธีปฏิสารณียกรรม บังคับให้ไปขอโทษโยม เพราะว่าพระผิดจริง ๆ

ถาม : ปัจจุบันยังมีคนทำหรือครับ ?
ตอบ : ก็น่าจะมีนะ...เดี๋ยวรออาตมาก่อน ถ้าพระวัดท่าขนุนมีปัญหาอย่างนี้เจอแน่..!

การลงโทษในพระพุทธศาสนานั้นมี
นิสยกรรม ถอดจากยศ
ปัพพาชนียกรรม ขับออกจากวัดเลย บางครั้งไม่ใช่ขับออกจากวัดเฉย ๆ ให้สึกเลย อยู่ที่ความหนักเบาของความผิด
ตัชชนียกรรม ลงโทษด้วยให้ออกจากหมู่ คือให้ไปอยู่คนเดียวอย่างนั้น
ปฏิสารณียกรรม บังคับให้ไปขอโทษโยม


สนทนากับพระอาจารย์เล็ก สุธมฺมปญฺโญ
ณ บ้านอนุสาวรีย์ฯ เดือนตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๔๕