ทำอย่างไรให้การปฏิบัติธรรมก้าวหน้า

[โอรส]

ถาม : คนที่มีการปฏิบัติอยู่ตลอดเวลานี่ ...(ไม่ชัด)...จะมากกว่าคนทั่วไปใช่ไหมคะ ?
ตอบ : ก็ไม่แน่เหมือนกัน ปฏิบัติอยู่ตลอดเวลาแต่ฟุ้งซ่านก็ไม่เอาไหนอยู่นะจ๊ะ

ท่านหมายความว่ากำลังใจของเขา ถ้ามุ่งตรงแล้วต้องเป็นหนึ่ง ลักษณะเหมือนท่อน้ำท่อหนึ่ง ถ้าหากว่าแตกแขนงออกมากมายเท่าไรก็ตาม กำลังน้ำที่จะมุ่งตรงไปก็เบาลงเท่านั้น ใช้งานได้ยาก

แต่ถ้าเราปิดท่อที่แตกแขนงออกไปให้ได้มากที่สุดเท่าที่จะมากได้ กำลังน้ำก็จะแรงขึ้นและมากขึ้นเรื่อย ๆ จนกระทั่งเต็มกำลัง ลักษณะเดียวกับที่เราสำรวม ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ เหล่านี้เป็นต้น

ถ้าหากว่าไม่เปิดช่องให้แลบออกไปข้างนอกได้ การที่กำลังรวมตัว การตัดกิเลสต่าง ๆ ก็ง่ายขึ้น

ถาม : อย่างนี้พูดง่าย ๆ คือการรักษากำลังใจให้มั่นคงใช่ไหมคะ ?
ตอบ : จ้ะ แต่การรักษากำลังใจให้มั่นคงนั้นไม่ยาก ไปยากตรงที่ต้องทำให้ต่อเนื่อง เพราะว่ากำลังใจของเราเป็นฌานโลกีย์ พอเรารวมกำลังใจได้ก็จะมั่นคง ทรงฌาน ๔ ก็ทรงเป๋งเลย

แต่ทำอย่างไรที่เราจะรักษาอารมณ์ให้ต่อเนื่องยาวนานได้ ตรงนี้สำคัญกว่า

ส่วนใหญ่พวกเราจะประสบปัญหาก็คือว่า พอเลิกภาวนาแล้วก็เลิกเลย อย่างนั้นใช้ไม่ได้ ลักษณะเหมือนกับว่าหากินทีละมื้อ ตำข้าวสารกรอกหม้อเฉย ๆ พอเราเลิกภาวนา ลุกขึ้นแล้วต้องรักษาอารมณ์ตอนนั้นให้อยู่กับเรา ให้นานที่สุดเท่าที่จะนานได้ เพื่อให้จิตของเราชินกับการที่กิเลสหรือว่านิวรณ์โดนกดเอาไว้ก่อน จนกว่าเราจะละกิเลสนั้นได้เอง

ถ้าเรากดกิเลสไว้จนชิน เราก็มีสิทธิ์ที่จะบรรลุมรรคผลได้ เรียกว่า บรรลุโดย เจโตวิมุติ คือการใช้กำลังใจข่มเอาไว้ เขาเปรียบเหมือนการเอาหินทับหญ้า ทับไปนาน ๆ เข้าหญ้าก็ตายไปเอง เราจึงต้องพยายามทับหญ้าเอาไว้ ให้ยาวนานที่สุดเท่าที่เราทำได้ ไม่ใช่ลุกขึ้นแล้วเลิกเลยนะ

ตัวรักษาอารมณ์ต่อเนื่องสำคัญที่สุดในการปฏิบัติ จะก้าวหน้าหรือไม่ก้าวหน้าก็อยู่ตรงนี้แหละ

ถ้าเราไม่รักษาให้ต่อเนื่อง ไม่หมั่นพิจารณาดูว่า เหตุอะไรที่ทำให้ใจของเราสบายแล้วทำเหตุนั้น เหตุอะไรที่ทำให้ใจเราไม่สบายแล้วละเหตุนั้นเสีย

ถ้าเราไม่รู้จักเลือกหาตรงจุดนี้ แล้วรักษาอารมณ์เราให้ต่อเนื่องในด้านดีเอาไว้ เราก็จะก้าวหน้าลำบาก จะสงสัยว่า เอ๊ะ..ทำเท่าไร ๆ ก็ได้แค่นั้น ก็เราทำแค่นั้น เราไม่ทำให้เยอะกว่านั้นนี่

ถาม : เรียกว่าล้มเหลวได้ไหมคะ ?
ตอบ : จะเรียกว่าล้มเหลวก็ได้ แต่จริง ๆ ก็ยังได้อยู่คือ ได้ทำ ...(หัวเราะ)... ได้ทำนี่เหนื่อย แต่ผลที่ได้รับมีน้อย

สนทนากับพระอาจารย์เล็ก สุธมฺมปญฺโญ
ณ บ้านอนุสาวรีย์ฯ เดือนสิงหาคม ๒๕๔๔