ที่มาของพระพุทธรูป

[โอรส]

ถาม : พระพุทธรูปปางนี้กับปางนั้นต่างกันอย่างไร ?
ตอบ : เขาเรียกปางปฐมเทศนา ปางปฐมเทศนาจะเป็นตอนที่ท่านโปรดปัญจวัคคีย์ทั้ง ๕ จะสังเกตว่า รูปพระสงฆ์ที่ฐานจะมี ๕ องค์ ซึ่งปกติถ้าเราทำจะต้อง ๒ ข้างเท่ากัน แต่องค์นี้ข้างหนึ่ง ๒ ข้างหนึ่ง ๓

สมัยแรก ๆ การสร้างรูปเคารพในพุทธศาสนา ส่วนใหญ่จะสร้างเป็นธรรมจักรอย่างเดียว มายุคหนึ่งที่ทางกรีกเขาเรืองอำนาจขึ้นมามาก พระเจ้าอเล็กซานเดอร์มหาราช ตีเข้ามาถึงเอเชียไมเนอร์ ได้อินเดีย และได้อีกหลายเมืองเป็นเมืองขึ้น ต่อมาถึงยุคหลัง ๆ อย่างพระยามิลินทร์หรือที่เขาเรียกว่า พระเจ้าเมนันเดอร์ พระองค์ท่านเคารพพระพุทธศาสนาเป็นอย่างมาก

คราวนี้ตามแบบของชาวกรีก เขาเคารพและนับถือใคร เขาจะสร้างอนุสาวรีย์ให้ เมื่อเขามาเคารพพระพุทธเจ้า ก็อยากจะสร้างรูปเคารพขึ้นมาบ้าง ก็เริ่มสร้างเป็นพระพุทธรูปขึ้นมา

ถ้าเราสังเกตจะเห็นว่าพระพุทธรูปในยุคแรกที่เขาเรียกว่า ปางคันธารราษฎร์ คือยุคกรีก หน้าตาจะออกเป็นฝรั่ง องค์นี้เป็นศิลปะที่เขาเรียกว่าคุปตะ จะเป็นยุคหลังมาหน่อย

ถาม : ..................................
ตอบ : ถ้าหากถามว่า เรียกยุคไหน สมัยไหน เขาเรียกว่า “สมัยคุปตะ” แล้วพวกยุคต่าง ๆ ที่เขาแบ่ง ๆ กัน ก็จะมีอย่างปัลลวะ นี่จะเป็นมอญโบราณ แล้วก็ทวารวดี ทวารวดีนี่สังเกตได้ว่า ลักษณะของพระนั้นคิ้วจะต่อกันและพระโอษฐ์แบะ ถ้าหากว่าเป็นพระยืน ชายจีวรจะเป็นรูปตัวยู จำได้ง่ายมาก แล้วก็จะมาถึงยุคของเชียงแสน สุโขทัย อู่ทอง อยุธยา แล้วก็ยังมีศิลปะที่ออกไปทางพวกขอม เรียกว่าสมัยลพบุรี

ถ้าหากว่าพวกขอมนี่มีลักษณะของเครื่องทรง ที่สวมศีรษะซึ่งเรียกว่า “เทริด” จะเป็นลักษณะเหมือนกับมงกุฎทรงเตี้ย ๆ อยู่ในลักษณะเหมือนกับหมวก

เราต้องค่อย ๆ แยก ค่อย ๆ จำไป จริง ๆ แล้วก็คือพระพุทธเจ้าองค์เดียวกัน เพียงแต่ว่าใครมีประเพณีความเชื่อถืออย่างไร หรือว่าเห็นว่าอย่างไหนสวย ก็ทำอย่างนั้นขึ้นมา

ถาม : แล้วท่าทางของแต่ละองค์ที่ปรากฏนั้น ใครเป็นคนกำหนดครับ ?
ตอบ : ลักษณะที่เขาคิดว่า ในตอนนั้นพระพุทธเจ้าแสดงท่าทางแบบนั้นในโอกาสอย่างนั้น แล้วเขาชอบแบบนั้น เขาก็ทำขึ้นมา เช่นว่า ปางลีลา ต้องย่างพระบาทนำไปข้างหนึ่ง อีกข้างหนึ่งกำลังยกเผยส้นพระบาทขึ้นมาอย่างนี้ แล้วก็ยกพระหัตถ์ประทานพรข้างหนึ่ง เหล่านี้เป็นต้น

สนทนากับพระอาจารย์เล็ก สุธมฺมปญฺโญ
ณ บ้านอนุสาวรีย์ฯ เดือนสิงหาคม ๒๕๔๔