[เถรี]

ข้อต่อไปถามว่า วิโมกข์และวิมุติต่างกันอย่างไร ? วิโมกข์เป็นไวพจน์ คือคำที่ใช้แทนคำว่า วิมุติ คือความหลุดพ้น อย่างเช่นว่า พระพุทธเจ้าตั้งใจเสด็จออกบวชเพื่อแสวงหาโมกขธรรม คือ ธรรมเป็นเครื่องหลุดพ้น

ดังนั้น..ไม่ว่าจะ วิโมกข์ วิมุติ สันติ นิพพาน เป็นคำที่ใช้แทนกันได้หมด ใช้แทนกันได้อย่างไร ? อย่างเช่นว่าสันติคือความสงบ ถ้าสงบถึงที่สุด กิเลสอะไรเกิดขึ้นไม่ได้ ก็คือนิพพาน คำว่า นิพพาน ตามรากศัพท์แปลว่า ธรรมชาติหาความเสียดแทงไม่ได้ ก็คือไม่มี รัก โลภ โกรธ หลง มากระทบกระทั่งได้

ปัญหาต่อไป เขาถามว่าวิมุติยังแบ่งออกเป็นเจโตวิมุติและปัญญาวิมุติ เจโตวิมุติเป็นการหลุดพ้นจากกิเลสด้วยอำนาจของฌานสมาบัติ ซึ่งเป็นการหลุดพ้นเพียงชั่วคราวใช่หรือไม่ ? ไม่ใช่ครับ หลุดพ้นก็คือหลุดพ้น

อันนี้เอาไปปะปนกับวิมุติ ๕ การหลุดพ้นจากกิเลสโดยเจโตวิมุติ คือการใช้กำลังฌานสมาบัติข่มกิเลสไว้..ลำบากมากครับ แต่ถ้าสามารถข่มได้ยาวนานเพียงพอ รัก โลภ โกรธ หลง เกิดไม่ได้ ก็จะหมดสภาพไปเอง ส่วนปัญญาวิมุตินั้น เป็นการพินิจพิจารณาเห็นโทษของกิเลสทั้งปวง ไม่ว่าจะเป็น ราคะ โลภะ โทสะ หรือ โมหะ แล้วเกิดความเบื่อหน่าย ถอนจิตออกมาจากสิ่งทั้งหลายที่ยึดมั่นถือมั่น ทำให้หลุดพ้นได้

ทั้งสองประการนี้ ความจริงแล้วต้องปฏิบัติด้วยกัน เพราะว่าเจโตวิมุติเน้นเรื่องสมาธิภาวนา ปัญญาวิมุติเน้นในเรื่องการรู้แจ้งเห็นจริง ก็คือเน้นในด้านปัญญา ดังนั้น..ในส่วนของเจโตวิมุติ ก็เหมือนกับคนที่เพาะสร้างกำลังของตนเองให้มีกำลังที่แข็งแรงมาก ส่วนปัญญาวิมุตินั้นเป็นการใช้ปัญญา ซึ่งเปรียบเหมือนอาวุธที่มีความคมกล้า คนแข็งแรงถ้าไม่มีอาวุธ จะไปตัดไปฟันกิเลส ถ้าเปรียบเหมือนต้นไม้ใหญ่ก็คงจะลำบาก คนที่มีอาวุธคมกล้า แต่มีกำลังไม่เพียงพอที่จะยกอาวุธนั้นไปตัดฟัน ก็ไม่สามารถที่จะตัดกิเลสได้เช่นกัน