[ก้านบัว]

๑๑. สำนักเรียนมูลกัจจายน์

ในสมัยนั้น อุบลราชธานีเป็นจังหวัดที่มีการศึกษามูลกัจจายน์กันอย่างแพร่หลาย มีสำนักเรียนที่มีชื่อเสียงหลายแห่ง ถือเป็นแหล่งผลิตครูอาจารย์ทางพระพุทธศาสนาอย่างเป็นหลักเป็นฐาน

สำนักเรียนที่มีชื่อเสียงมากและมีนักเรียนจำนวนมาก ได้แก่สำนักเรียนเวฬุวัน สำนักเรียนบ้านไผ่ใหญ่ สำนักเรียนบ้านเค็งใหญ่ สำนักเรียนบ้านหนองหลักและสำนักเรียนบ้านสร้างถ่อ พระเณรทั่วภาคอีสานที่ใฝ่ต่อการศึกษาต่างเดินทางมายังสำนักเรียนเหล่านี้

การเรียนมูลกัจจายน์ เป็นการเรียนที่ยุ่งยากมาก ผู้เรียนต้องมีสมองดี และมีความพยายามสูง
ผู้ที่สามารถเรียนได้จบหลักสูตร จะได้รับการยกย่องจากคนทั่วไปว่าเป็นนักปราชญ์ มีความแตกฉานในธรรมะและในภาษาบาลี สามารถแปลได้ทุกประเภท

ต่อมาภายหลัง สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงเห็นว่าการเรียนมูลกัจจายน์นั้นยากเกินไป มีผู้เรียนจบหลักสูตรน้อยและต้องเสียเวลาเรียนนานเกินความจำเป็น

จึงทรงปรับปรุงเปลี่ยนแปลงหลักสูตรการเรียนเสียใหม่ จนได้กลายมาเป็นหลักสูตรของการศึกษาฝ่ายคณะสงฆ์มาจนปัจจุบัน

ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา การเรียนมูลกัจจายน์จึงได้ถูกลืมไปจากวงการศึกษาของคณะสงฆ์ตราบจนทุกวันนี้