[เถรี]

มรรคหรือว่าหนทางแห่งการพ้นทุกข์ที่เป็นสายกลาง ๘ อย่าง ประกอบไปด้วยอะไรบ้าง ? ก็คือ สัมมาทิฐิ มีความเห็นที่ถูกต้อง อย่างเช่นเห็นว่าร่างกายนี้มีแต่ความทุกข์ โลกนี้มีแต่ความทุกข์

สัมมาสังกัปปะ มีความดำริหรือความคิดที่ถูกต้อง อย่างเช่นคิดจะออกจากกองทุกข์ คิดจะเว้นจากราคะ เป็นต้น

ลำดับต่อไปก็คือ สัมมาวาจา เป็นผู้ที่มีวาจาถูกต้อง ก็คือพูดดี พูดไพเราะ พูดในสิ่งที่ก่อประโยชน์ เว้นจากการโกหก เว้นจากการส่อเสียด เว้นจากคำพูดหยาบ และเว้นจากการเพ้อเจ้อเหลวไหล

สัมมากัมมันตะ มีการกระทำที่ถูกต้อง คือ เว้นจากการฆ่าสัตว์ เว้นจากการลักทรัพย์ เว้นจากการประพฤติผิดในกาม เว้นจากการดื่มสุราหรือเสพยาเสพติด

สัมมาอาชีวะ เลี้ยงชีพในทางที่ถูกต้อง ก็คือประกอบการอาชีพใด ๆ ก็ตาม เราก็ไม่เลี่ยงภาษี ไม่จำหน่ายในสิ่งที่ผิดกฎหมายบ้านเมือง ไม่จำหน่ายในสิ่งที่ขัดต่อความเป็นพุทธมามกะ ก็คือ ไม่ขายสุรา ไม่ขายยาพิษ ไม่ขายอาวุธ ไม่ขายมนุษย์ ไม่ขายสัตว์ที่มีชีวิต เป็นต้น

สัมมาวายามะ คือมีความเพียรที่ถูกต้อง ได้แก่ เพียรละความชั่ว เพียรระมัดระวังไม่ให้ความชั่วเกิดขึ้นในใจ เพียรสร้างสมความดี และเพียรพยายามให้ความดีนั้นเจริญมากขึ้นไปทุกวัน

สัมมาสติ มีสติตั้งไว้ถูกต้อง ซึ่งอรรถกถาจารย์กล่าวว่า เป็นการตั้งไว้ในมหาสติทั้ง ๔ คือ กาย เวทนา จิต ธรรม อาตมภาพสรุปง่าย ๆ ว่า มีสติอยู่กับปัจจุบัน อย่าให้นิวรณ์ ๕ อย่างกินใจของเราได้ ก็จัดเป็นสัมมาสติ

สัมมาสมาธิ คือการที่สามารถทรงอัปปนาสมาธิ ตั้งแต่ฌานที่ ๑ ฌานที่ ๒ ฌานที่ ๓ ฌานที่ ๔ อย่างใดอย่างหนึ่งทรงไว้ได้ จัดเป็นสัมมาสมาธิ เหตุที่ต้องทรงให้ได้อย่างน้อยฌานที่ ๑ เพราะว่า จะได้มีกำลังเพียงพอในการช่วยปัญญาตัดกิเลส ถ้าหากว่ากำลังยังไม่เพียงพอที่จะช่วยปัญญาตัดกิเลส ไม่ถือว่าเป็นสัมมาสมาธิ