[เถรี]

ขอให้เข้าใจว่า นั่นเป็นเพียงอาการของสมาธิที่เกิดขึ้น ถ้าท่านจะใช้ประโยชน์ให้ได้จริง ๆ ในลักษณะของเจโตวิมุตติ ก็คือการหลุดพ้นด้วยกำลังใจข่มกิเลสไว้นั้น ท่านจะต้องรักษาเอาไว้ให้ได้ ทั้งกลางวัน ทั้งกลางคืน ทั้งหลับ ทั้งตื่น

ไม่ว่าจะอยู่ในอิริยาบถไหนก็ตาม จะยืน เดิน นั่ง นอน ดื่ม กิน คิด พูด ทำ ต้องรักษาอารมณ์ไว้ไม่ให้เคลื่อน ไม่ให้คลายไปไหน ถ้ารักษาได้ยาวนานพอ สามารถที่กดกิเลสต่าง ๆ ให้ตายลงไปได้เช่นกัน เรียกว่า บรรลุโดยเจโตวิมุตติ คือการบรรลุโดยใช้กำลังสมาธิภาวนา

แต่ถ้าหากว่าเป็นสายวิปัสสนา ท่านทั้งหลายก็ต้องคลายกำลังใจออกมา แบบที่ครูบาอาจารย์ท่านแนะนำให้กำหนดว่า "รู้หนอ...รู้หนอ...รู้หนอ" จนกำลังใจคลายลงมาในระดับอุปจารสมาธิ แล้วเราค่อยยกข้อธรรมคำสอนขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าขึ้นมาพิจารณา เพื่อที่จะได้รู้จริง เห็นจริงตามที่พระองค์ท่านตรัสไว้

การพิจารณานั้น ไม่ว่าท่านจะพิจารณาตามหลักอริยสัจ ๔ ก็ดี ไตรลักษณ์ก็ตาม หรือว่าจะไปเป็นวิปัสสนาญาณ ๙ จะไปเป็นปฏิจจสมุปบาท ไปเป็นอายตนะ หรือว่าอินทรีย์ก็ตาม ก็ขึ้นอยู่กับความรักความชอบ ที่ท่านทั้งหลายจะปฏิบัติให้เป็นไป

ถ้าหากว่าโดยทั่ว ๆ ไป เพื่อให้ง่ายต่อโยคีบุคคลผู้ปฏิบัติแล้ว ก็ควรจะปฏิบัติตามหลักของไตรลักษณ์ ก็คือพิจารณาให้เห็นอนิจจังว่า ทุกสิ่งทุกอย่างนั้นประกอบด้วยความไม่เที่ยงเป็นปกติ พิจารณาให้เห็นทุกขัง คือสิ่งทั้งหลายทั้งปวงล้วนแล้วแต่ประกอบไปด้วยความทุกข์ และท้ายที่สุด พิจารณาให้เห็นความเป็นอนัตตา คือไม่มีสิ่งหนึ่งประการใดที่จะมากำหนดกฎเกณฑ์ให้เป็นตัว เป็นตน เป็นเรา เป็นเขาได้ ทุกอย่างล้วนแล้วแต่เสื่อมสลายตายพังไปทั้งสิ้น