[เถรี]

ลำดับต่อไป ถึงเป็นสัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ นั่นเป็นส่วนของศีล สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ เป็นส่วนของสมาธิ

เราจะเห็นว่าหลักธรรมจำนวนมาก หลาย ๆ หมวด พระพุทธเจ้าจะให้โดยมีปัญญาประกอบอยู่เสมอ เพราะว่าการปฏิบัติธรรมเพื่อความหลุดพ้น เป็นเรื่องของผู้ที่มีปัญญาเท่านั้น และต้องเป็น "สัมมาปัญญา" คือ ปัญญาที่ถูกต้องด้วย

แบบเดียวกับที่หลวงปู่หล้า วัดภูจ้อก้อ ท่านบอกเอาไว้ว่า นักปฏิบัติธรรมต้องเป็น "นักหลบ" เสียบ้าง ก็คือเมื่อรู้ว่าสู้กิเลสไม่ได้ ก็หลบก็หลีกไป เผชิญกับสถานการณ์ตรงนั้นแล้ว ราคะ โทสะ โมหะ จะเกิด ก็รู้จักหลีกหนีจากสถานการณ์นั้น ไม่ใช่ว่ารู้ว่าสู้ไม่ได้แล้วก็ตั้งหน้าตั้งตาเป็น "นักรบ" ท่านบอกว่า ถ้ารบทั้งที่รู้ว่าสู้ไม่ได้แล้วตาย เขาถือว่าโง่..!

นั่นคือหลักการที่หลวงปู่ท่านพูดถึงการใช้ปัญญาของนักปฏิบัติธรรม เพียงแต่ว่าหลาย ๆ คนก็อาจจะฟังดูว่า เออ...เป็นหลักการที่ดี แต่ไม่ได้ดูว่าเป็นหลักการในระดับไหน ในระดับศีล หรือในระดับสมาธิ หรือในระดับปัญญา

ในเมื่อหลักการต่าง ๆ ที่พระพุทธเจ้าสอนมาให้เราบำเพ็ญเพื่อความหลุดพ้นขึ้นด้วยปัญญา ทุกคนย่อมจะขาดปัญญาไปไม่ได้ และสัมมาปัญญา การพิจารณาให้รู้แจ้งเห็นจริงตรงจุดนี้นั้น จะเอากิเลสเข้าไปปะปนไม่ได้ ถ้าหากว่าพิจารณาโดยมี รัก โลภ โกรธ หลง ประกอบอยู่ จะไม่ใช่สัมมาทิฐิ สัมมาปัญญาอย่างแท้จริง

ดังนั้น...การที่เราหลีกเลี่ยงในส่วนที่ควรหลีกเลี่ยง เผชิญหน้าในส่วนที่ควรเผชิญหน้า ความจริงเป็นหลักการที่พระพุทธเจ้าท่านตรัสสอนเอาไว้แล้ว เพียงแต่ไม่ได้บอกกล่าววิธีการไว้อย่างชัดเจนเท่านั้น แต่บุคคลรุ่นใหม่ ๆ นำมาเป็นศาสตร์ คือความรู้ นำมาเป็นศิลป์ คือวิธีการจัดการ แล้วก็เอาไปเขียนเป็นตำราขายกันสนุกสนาน

แม้กระทั่ง "หลักการทบทวนและประเมินผล" ในการบริหารองค์กรต่าง ๆ ความจริงก็มาจาก "หลักวิมังสา" ขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ก็คือเราจะทำอะไร ? ตอนนี้เราทำไปถึงไหน ? ได้ผลมากน้อยเท่าไร ? ยังตรงต่อเป้าประสงค์หรือไม่ ? ขาดอีกมากน้อยเท่าไรที่เราต้องมุ่งไปถึงจะถึงเป้าหมายนั้น ?