[เถรี]

เมื่อท่านทั้งหลายเริ่มก้าวเข้าสู่อัปปนาสมาธิขั้นต้น กำลังของสมาธิเริ่มมากขึ้น ก็จะเกิดการส่งผล คือกดให้กิเลส รัก โลภ โกรธ หลง ระงับดับลงชั่วคราว จะปรากฏอาการเยือกเย็นทั้งทางกายและทางใจ อย่างที่ไม่ปรากฏมาก่อน บาลีเรียกตรงนี้ว่า สุข

ความสุขเยือกเย็นที่ปรากฏขึ้นนี้ เกิดขึ้นเพราะอะไร ? เกิดขึ้นเพราะว่ากิเลสใหญ่คือ รัก โลภ โกรธ หลง โดนอำนาจของสมาธิกดดับลงชั่วคราว กิเลสทั้งหลายเหล่านี้ องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเปรียบเหมือนกับกองไฟ พระองค์ท่านตรัสเอาไว้ว่า ราคัคคิ ไฟคือราคะ โลภัคคิ ไฟคือโลภะ ความโลภ โทสัคคิ ไฟคือโทสะ ความโกรธ โมหัคคิ ไฟคือโมหะ ความหลง

ไฟใหญ่ ๔ กองนี้เผาลนเราอยู่ตลอดเวลาทั้งวันทั้งคืน ทำให้เราทุกข์ยากเร่าร้อนอยู่ตลอดเวลา เมื่อสมาธิเริ่มมีกำลังสูงขึ้น กดให้ไฟ ๔ กองนี้ดับลงได้ชั่วคราว บุคคลที่โดนไฟเผาอยู่ตลอดเวลา เมื่อไฟดับลงนั้นมีความสุขอย่างไร ย่อมไม่สามารถอธิบายเป็นคำพูดได้ ดังที่บาลีกล่าวว่า ปัจจัตตัง คือเป็นของที่รู้เฉพาะตนเท่านั้น ไม่สามารถที่จะอธิบายออกมาได้ว่าสุขแบบไหน

ถ้าหากว่าเราไม่ได้สนใจ ไม่ได้ใส่ใจ กับอาการสุขเยือกเย็นทั้งกายและใจที่ปรากฏขึ้น จิตใจเราก็จะก้าวเข้าสู่ระดับอัปปนาสมาธิ ที่เรียกว่า ปฐมฌาน

คำว่าฌานนั้น ไม่ใช่ของยากจนเกินไป ฌาน ถ้าหากว่าแปลตามรากศัพท์ แปลว่า ความเพ่งอย่างหนึ่ง ก็คือจดจ่ออยู่กับสิ่งใดสิ่งใด โดยไม่คลอนแคลนไปไหน อีกอย่างหนึ่ง แปลว่า ความเคยชิน สิ่งหนึ่งประการใดที่เคยชินจนกลายเป็นอัตโนมัติ สามารถเรียกว่าฌานได้เช่นกัน