[เถรี]

ลำดับขั้นตอนต่อไป เป็นขั้นตอนที่ ๔ เรียกว่าสุข จะเกิดความรู้สึกสงบเยือกเย็นชนิดบอกไม่ถูก คือกำลังใจในการปฏิบัติของเรานั้น เมื่อเริ่มก้าวเข้าสู่ระดับอุปจารฌาน ความนิ่งของใจนั้นมี กำลังของสมาธิมี เมื่อเป็นดังนั้น ก็จะไปกดเอาไฟใหญ่ ๔ กองคือ รัก โลภ โกรธ หลง ที่เผาผลาญเราอยู่ตลอดเวลา ให้ดับสนิทลงชั่วคราว บุคคลที่ถูกไฟเผาอยู่ตลอดเวลา อยู่ ๆ ไฟดับไป จะมีความสุขความสบายขนาดไหนนั้น อธิบายเป็นคำพูดไม่ได้ เมื่อเป็นดังนั้น คำว่าสุขเราจึงกล่าวได้แค่หยาบ ๆ เท่านั้น ว่ามีความสุขความสบายความเยือกเย็นอย่างที่ไม่เคยปรากฏมาก่อน จนกว่าเราจะประสบด้วยตนเองจึงจะรู้ว่า อ๋อ ที่แท้สุขในฌานเป็นอย่างนี้นี่เอง

ตัวสุดท้ายนั้นท่านเรียกว่า เอกัคคตารมณ์ คืออารมณ์ที่ตั้งมั่นทรงตัวเป็นหนึ่งเดียว หมายถึงอารมณ์ที่รู้การภาวนาตั้งแต่ต้นจนปลาย แต่เพียงแต่ว่ารู้ในลักษณะ เรามีหน้าที่ภาวนาก็ทำการภาวนาไป เรามีหน้าที่พิจารณาก็พิจารณาไป เป็นต้น ส่วนผลของการที่เรากระทำนั้น จะเกิดอะไรขึ้นไม่ได้ใส่ใจ อย่างนี้จึงเรียกว่าอุเบกขา เมื่อเป็นอุเบกขามีอารมณ์ตั้งมั่นอยู่ ไม่เคลื่อนไปไหนท่านจึงเรียกว่าเอกัคตตารมณ์ คือ อารมณ์ที่รวมเป็นหนึ่งเดียว

กำลังใจทั้ง ๕ ส่วนนี้รวมกันแล้วเรียกว่าปฐมฌาน คือ ความเคยชินระดับที่ ๑ ถ้าหากว่าจะอธิบายกันแบบง่าย ๆ หยาบ ๆ ก็คือว่า ใครก็ตามที่กำหนดรู้ลมได้ ๓ ฐาน หายใจเข้ารู้ว่าผ่านปลายจมูก...ผ่านกึ่งกลางอก....ลงไปสุดที่ท้อง หายใจออก....ออกจากท้อง....ผ่านกึ่งกลางอก....มาสุดที่ปลายจมูก ถ้ารู้ได้ตลอดอย่างนี้ท่านนั้นกำลังทรงปฐมฌานอยู่ เพียงแต่ว่าท่านจะรักษากำลังฌานให้ทรงตัวอยู่ได้นานแค่ไหนนั้นเป็นอีกเรื่องหนึ่ง


เมื่อท่านเข้าถึงระดับนี้แล้ว ถ้าหากว่าไม่ได้ใส่ใจผลไม่เอาจิตไปจดจ่อดูว่าอะไรจะเกิดขึ้น แต่ว่าตั้งหน้าตั้งตาปฏิบัติภาวนาต่อไป คราวนี้จะรู้สึกว่าลมหายใจเบาลง หูได้ยินซุ่มเสียงเบาลง แม้แต่เสียงจะดังตึงตังโครมครามขนาดไหนก็ไม่ได้ใส่ใจ สนใจอยู่แต่การภาวนาข้างใน บางทีลมหายใจก็เบาลงจนแทบไม่มีเลย ถ้าอย่างนี้ท่านกำลังก้าวสู่สมาธิระดับที่ ๒ เรียกว่าทุติยฌาน คือความเคยชินขั้นที่ ๒