[ตัวเล็ก]

พระราชกรณียกิจใหญ่น้อยทั้งหลายที่สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ผู้ทรงพระคุณอันประเสริฐ ได้ทรงบำเพ็ญเพื่อประโยชน์สุขของประชาชนชาวไทย มีมากมายเกินกว่าที่จะพรรณนาได้ครบถ้วน ดังที่ได้กล่าวมานั้นก็เป็นเพียงส่วนหนึ่งเท่านั้น ที่พระองค์ทรงปกครองแผ่นดินโดยธรรมตามนัยแห่งพุทธภาษิตที่ว่า "อลํ กาตํุ อลํ สํวิธาตุํ" แปลความว่า "ตนเองปฏิบัติเองก็ได้ ใช้ให้คนอื่นปฏิบัติก็ได้" จนส่งผลให้เกิดความสุขสงบและเจริญรุ่งเรืองทั้งในฝ่ายราชอาณาจักรและฝ่ายพุทธจักร

การที่สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ผู้ทรงพระคุณอันประเสริฐ ทรงสามารถบำเพ็ญปรหิตปฏิบัติ คือการทำประโยชน์สุขแก่ประชาราษฎรอย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล ก็เพราะว่าทรงเพียบพร้อมด้วยกำลังทั้ง ๕ ประการดังที่ได้พรรณนามาข้างต้น และในกำลังทั้ง ๕ ประการนั้น กำลังปัญญาจัดว่าสำคัญที่สุด

การเป็นผู้นำที่ดีต้องมีปัญญาในการปกครองหมู่คณะ ผู้มีปัญญานั้นชื่อว่าเป็นคนใจเพชร สมดังพระบาลีนิกเขปบทที่ยกขึ้นมาว่า

"อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว วชิรูปมจิตฺโต ปุคฺคโล"
แปลความว่า "ภิกษุทั้งหลาย บุคคลนี้เรียกว่าผู้มีใจประดุจเพชร"

บุคคลที่ได้ชื่อว่าคนใจเพชร ก็ต้องมีปัญญาประดุจเพชรเช่นกัน คือมีความฉลาด เฉียบแหลม สามารถตัดกิเลสได้ในระดับโลกุตระ และสามารถแทงทะลุทุกปัญหาในระดับโลกิยะ สมดังที่พระนาคเสนกล่าวไว้ว่า "เฉทนลกฺขณา ปญฺญา" แปลความว่า "ปัญญามีการตัดเป็นลักษณะ"

การที่จะมีปัญญาเฉียบแหลมนั้นก็ต้องเป็นเช่นเดียวกับเพชร ที่สามารถตัดอัญมณีต่าง ๆ ได้ เพราะว่าเพชรเป็นวัสดุที่แข็งแกร่งที่สุดในโลก สมดังพระบาลีที่มาในวชิรสูตรที่กล่าวว่า "วชิรสฺส นตฺถิ กิญฺจิ อเภชฺชํ มณิ วา ปาสาโณ วา" แปลความว่า "ไม่มีแก้วมณีหรือก้อนศิลาใด ๆ ที่เพชรตัดไม่ได้" โดยนัยนี้จึงไม่มีปัญหาใดที่ปัญญาประดุจเพชรนี้จักแก้ไม่ได้

ปัญญาเป็นคุณธรรมที่มาคู่กับความสงสารเห็นใจ ปรารถนาจักให้ผู้อื่นพ้นทุกข์ เป็นปัญญาและกรุณาอันเป็นคุณธรรมของมหาบุรุษ ประดุจดังผู้มีปัญญายืนอยู่บนยอดปราสาท มองลงมายังฝูงคนผู้อยู่บนพื้นดินที่กำลังประสบปัญหาต่าง ๆ แล้วเกิดความสงสารเห็นใจ ต้องการที่จะให้ความช่วยเหลือ