[ลัก...ยิ้ม]

๑๐.๖ พาลชนสั่งสอนได้น้อย เพราะถือว่าตนดีแล้ว ผมขอสรุปสั้น ๆ โดยย่อว่า พระพุทธองค์สอนบุคคลตามจริตนิสัย และกรรมของแต่ละบุคคลซึ่งมีไม่เสมอกัน อุปมาเหมือนดอกบัว ๔ เหล่า

ก) บัวพ้นน้ำแล้วกำลังจะบาน พวกนี้มีบารมีเต็มแล้ว โดยธรรมชาติเป็นผู้มีปัญญาแท้ ไม่ต้องกล่าวอะไรมาก ก็รู้ได้ด้วยปัญญาของตนเอง

ข) บัวพ้นน้ำแล้ว พวกนี้แม้จักกล่าว (สอนหรือแนะนำ) เพียงเล็กน้อยก็เข้าใจได้มากมาย หลายอย่างหลายนัย

ค) บัวปริ่มน้ำ พวกนี้ถ้ากล่าวแต่น้อยพอเป็นสังเขป ก็ยังไม่เข้าใจ ต้องใช้อุบายอื่นเข้าเสริมชี้แนะด้วย จึงจะเข้าใจได้

ง) บัวใต้น้ำ พวกนี้เป็นพาลชน ยังไม่มีศรัทธาเลื่อมใสในตถาคต ตถาคตจึงเว้นเสียไม่กล่าวเพราะเสียเวลาและไม่เกิดประโยชน์

๑๐.๗ ผู้ต้องการพระนิพพาน ไม่ควรถือเนื้อถือตัวว่าตัวรู้ ตัวดี (มีมานะทิฐิ)

“ดูกร..อานนท์บุคคลผู้ฉลาดเป็นนักปราชญ์ ย่อมไม่ถือเนื้อถือตัวว่า ตัวรู้ตัวดีแล้ว แต่พวกพาลปุถุชนที่ห่างไกลพระนิพพาน ย่อมถือเนื้อถือตัว คิดว่าตนเองรู้แล้วดีแล้ว การมีมานะทิฐิมากเท่าใด ยิ่งห่างไกลพระนิพพานเท่านั้น”

๑๐.๘ ผู้มีปัญญาเลือกรักษาศีลและข้อวัตรแต่เล็กน้อย ก็มีความสุขทั้งกายและใจได้

ผมขอสรุปย่อ ๆ ว่า ผู้ฉลาด มีปัญญา ท่านพิจารณาศีล เห็นคุณและโทษของศีลได้ชัดแจ้งว่า ตัวเจตนาที่จะงดเว้นไม่กระทำความชั่ว คือ ศีล (บุญบาป,ดีชั่ว,กุศล อกุศล ล้วนอยู่ที่เจตนาของใจเป็นหลักสำคัญ) เมื่อท่านเข้าใจ อารมณ์จิตของท่านก็ไม่หนัก แต่เบาสบายเป็นสุข ไม่เหมือนผู้ไม่เข้าใจ (ขาดปัญญา) ย่อมรักษามากมายหลายอย่างทั้ง กาย วาจา ใจ จิตวิตกและสงสัยในธรรมปฎิบัติเรื่องศีลอยู่เสมอ จึงเป็นทุกข์ทั้งกายและใจ เพราะเหตุที่รักษามากเกินไป

หรือพูดสั้นๆว่า “คนฉลาดใช้ใจรักษาศีล (ใช้ปัญญาอบรมศีลให้บริสุทธิ์) ไม่ให้กระทำผิดศีล จึงเบาและเป็นสุข (เพราะใจไม่เหนื่อย) แต่คนโง่ใช้กายรักษาศีล เท่ากับแบกศีล จึงหนักและเป็นทุกข์ หรือจะพูดว่า คนฉลาดเอาจิตคุมกาย คนโง่เอากายคุมจิตก็ได้”