[เถรี]

การที่เราจะคิดพิจารณาในวิปัสสนาญาณนั้น มีอยู่หลายนัยด้วยกัน อย่างเช่น ดูตามนัยของอริยสัจ หาเหตุให้เจอว่า ความทุกข์เกิดขึ้นได้อย่างไร เมื่อไม่สร้างเหตุนั้นความทุกข์ก็ดับลง ดูเพียงแค่นี้เท่านั้นไม่ต้องดูไปมากกว่านั้น เมื่อรู้เหตุแห่งทุกข์ ไม่สร้างเหตุเสีย ทุกข์ก็เกิดไม่ได้

หรือจะดูตามนัยของวิปัสสนาญาณ ๙ เริ่มตั้งแต่อุทยัพพยานุปัสนาญาณ เห็นความเกิดและดับไม่ว่าจะเป็นตัวตนของเราเอง ตัวตนของผู้อื่น ตัวตนของสรรพสัตว์ต่าง ๆ ความเป็นตัวตนของวัตถุธาตุสิ่งของเป็นต้น เห็นมันเกิดขึ้นในเบื้องต้น แปรปรวนไปในท่ามกลาง สลายตัวไปในที่สุด หรือว่าจะดูตามวิปัสสนาข้ออื่น อย่างเช่น ภังคานุปัสสนาญาณ เห็นเฉพาะการดับ ทุกสิ่งทุกอย่างล้วนดับเสื่อมสลายไปหมด ไม่มีอะไร เหลืออยู่ หรือจะดูในลักษณะภยตูปัฏฐานญาณ เห็นว่ามันเป็นโทษเป็นภัย เป็นของน่ากลัว การมีสังขารอยู่ เดี๋ยวหนาว เดี๋ยวร้อน เดี๋ยวหิว เดี๋ยวกระหาย เดี๋ยวเจ็บไข้ได้ป่วย มีอันตรายมาถึงตลอดเวลา ถ้าพิจารณาเป็นของน่ากลัว ก็จะไม่อยากได้สังขารร่างกายเหล่านี้ จนกระทั่งท้ายสุดก็ก้าวไปถึงสังขารุเปกขาญาณ สามารถเห็นธรรมดาแล้วปล่อยวางลงได้

หรือจะพิจารณาตามแนวไตรลักษณ์ เห็นความไม่เที่ยง เห็นความเป็นทุกข์ เห็นความไม่ใช่ตัวตนเราเขา ของร่างกายของเรา ของร่างกายคนอื่น ของร่างกายสรรพสัตว์วัตถุต่าง ๆ เป็นต้น

ถ้าเราใช้กำลังในการพิจารณาวิปัสสนาญาณหลังจากที่ถอนมาจากสมาธิใหม่ ๆ ใจจะมีสภาพแจ่มใสเห็นได้ชัดเจน กำลังที่มีมากพอ ก็กดกิเลสให้นิ่งสนิทลงได้ ถ้าหากว่าปัญญาถึงจริง ๆ จะสามารถตัดกิเลสให้ขาดลงไปได้ตามลำดับ

เมื่อท่านทั้งหลายกำหนดคิดพิจารณาอย่างนั้นแล้ว อย่าลืมว่าไม่ต้องการร่างกายนี้ ไม่ต้องการโลกนี้ แล้วเราจะไปไหน ก็ให้กำหนดจิตสุดท้ายอยู่ที่พระนิพพาน โดยกำหนดภาพองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า คิดว่าพระพุทธเจ้าไม่อยู่ที่ไหน นอกจากพระนิพพาน เรากำหนดเห็นท่านคือเราอยู่กับท่าน เราอยู่กับท่านคือเราอยู่บนพระนิพพาน เอาจิตสุดท้ายกำหนดจดจ่ออยู่ตรงนั้น ตั้งใจว่าถ้าเราตายเมื่อไหร่เราขอมาอยู่ที่นี่แห่งเดียว แล้วภาวนาไปตามที่เราต้องการ จนกระทั่งสภาพจิตไปต่อไม่ได้ ถ้าถอนออกมาเราก็พิจารณาใหม่ เมื่อพิจารณาแล้วท้ายสุดก็สรุปเข้าหาจุดนี้ใหม่ อยู่ในลักษณะของอนุโลมปฏิโลม ย้อนไปย้อนมาจนเกิดความชำนาญคล่องตัว

ลำดับนี้ก็ให้ทุกท่านกำหนดใจเอาไว้ที่ภาพพระหรือว่ากำหนดใจขึ้นไปกราบพระบนพระนิพพาน ให้จดจ่อตั้งมั่นอยู่ตรงนั้น จนกว่าจะหมดเวลาแล้วบอกให้เลิกได้

พระครูธรรมธรเล็ก สุธมฺมปญฺโญ
เทศน์ช่วงทำกรรมฐาน ณ บ้านอนุสาวรีย์
วันเสาร์ที่ ๑๐ ตุลาคม ๒๕๕๒