[เถรี]

พระอาจารย์กล่าวว่า "การศึกษาของเราปัจจุบันนี้เพิ่งจะมาเน้นเรื่องศีลธรรม ทั้ง ๆ ที่ก่อนหน้านี้ดึงออกจากวัดไป สมัยก่อนความรู้ทุกอย่างอยู่กับวัด บรรดาท่านที่ไปบวช คือท่านที่มีความรู้ทางโลกเต็มที่แล้ว บางทีก็เบื่อ บางทีก็เกษียณตัวเองแล้วเข้าไปบวช แม้กระทั่งบรรดานักรบขุนศึกต่าง ๆ ก็อยู่ในลักษณะของการบวชล้างบาป ถึงได้มีการฝึกมวยฝึกดาบในวัด เพราะบรรดาท่านที่เก่งสุดไปอยู่ในวัด

แม้กระทั่งอาตมาเรียน ป.๑ ป.๒ โรงเรียนก็หยุดวันโกนวันพระ เพราะต้องหยุดตามกิจกรรมของวัด พอการศึกษาของต่างประเทศเข้ามา รัชกาลที่ ๕ ที่ ๖ มีบาทหลวงฝรั่งมาตั้งโรงเรียนฝรั่ง ของเขาหยุดวันเสาร์อาทิตย์ เพราะว่าเขาต้องไปโบสถ์กัน คนไทยดันบ้าจี้ไปหยุดเสาร์อาทิตย์ตามเขา อาตมาเซ็งสุด ๆ ไม่รู้ว่าเสาร์อาทิตย์หน้าตาเป็นอย่างไร เพราะรู้แต่ขึ้นแรม จนพี่มุกดารำคาญเพราะถามแกทุกวัน แกพาไปดูปฏิทินสมัยก่อน เป็นแผ่น ๆ ๓๖๕ แผ่น แกก็เปิด ๆ ให้ดู นี่ใบแดง ๆ คือวันอาทิตย์ เพราะใบอื่นสีขาวหมด อาตมาถึงได้จำได้ว่าใบแดงคือวันอาทิตย์

พอทางราชการตั้งโรงเรียนประชาบาลขึ้นมา เพื่อเผยแผ่ความรู้ให้กว้างไกล เพราะสมัยก่อนคนมีความรู้มีไม่มาก เผยแผ่ความรู้ออกมาก็ต้องตั้งโรงเรียนอยู่ในวัด พอเราไปเปลี่ยนอะไร ๆ ตามโรงเรียนฝรั่ง ก็เหมือนกับว่ามาตรฐานโรงเรียนฝรั่งเขาสูงกว่า ในเมื่อเป็นอย่างนั้น ทุกอย่างที่ฝรั่งทำเลยกลายเป็นของดีในสายตาของเรา เลยเกิดเป็นลัทธิบูชาฝรั่งเป็นเทวดา ทำให้การศึกษาของเราไม่มีความเข้มแข็ง ไม่มีความเป็นเอกลักษณ์ ลองไปดูปักษ์ใต้สิ โรงเรียนปอเนาะไม่เห็นจะเปลี่ยนตามเราเลย

แต่ตอนนี้เราเปลี่ยนตามกระทั่งอาเซียน ถามว่าดีไหม ? ก็ดีในบางส่วน แต่คุณควรเป็นผู้นำให้คนอื่นตามเรา ไม่ใช่ไปคอยตามเขา ถ้าคุณตามเขาก็ไม่แปลกหรอก เพราะคุณเป็นอันดับ ๘ ของอาเซียน ไม่เป็นอันดับ ๑๐ ก็บุญโขแล้ว"