[เถรี]

ถ้าพิจารณาอย่างนี้แล้วไม่ชัดเจน ก็ให้แยกร่างกายของเราออกเป็นธาตุ ๔ ก็คือ ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุลม ธาตุไฟ ส่วนที่แข็งเป็นแท่ง เป็นก้อน เป็นชิ้น เป็นอัน จับได้ต้องได้ เป็นส่วนของธาตุดิน ได้แก่ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ กระดูก เยื่อในกระดูก เส้นเอ็น ตับ ไต ไส้ ปอด อวัยวะภายในภายนอกทั้งหลายทั้งปวง ที่แข้นแข็ง สามารถจับต้องสัมผัสได้ เหล่านี้เป็นธาตุดิน เราลองแยกเอาไว้ส่วนหนึ่ง ว่ากองนี้คือดิน

ส่วนที่เป็นของเหลว ไหลไปมาในร่างกายเรา มีความเอิบอาบ ชุ่มชื่น เคร่งตึง คือธาตุน้ำ ได้แก่ เลือด น้ำเหลือง น้ำหนอง น้ำตา น้ำลาย น้ำดี เหงื่อ ไขมันเหลว ปัสสาวะ เป็นต้น เราลองแยกเอาไว้อีกส่วนหนี่ง ว่ากองนี้เป็นธาตุน้ำ

ส่วนที่พัดไปมา เคลื่อนไหวอยู่ในร่างกายของเราได้ เรียกว่าธาตุลม ได้แก่ ลมหายใจเข้า ลมหายใจออก ลมตามช่องว่างของร่างกาย เช่น ลมในช่องหู ลมในช่องจมูก ลมที่ค้างอยู่ในท้องในไส้คือแก๊ส ลมที่พัดขึ้นเบื้องสูง พัดลงเบื้องต่ำ พัดไปทั่วร่างกาย คือความดันโลหิต สิ่งทั้งหลายเหล่านี้จัดเป็นธาตุลม แยกเอาไว้อีกกองหนึ่ง

ส่วนที่ให้ความอบอุ่นแก่ร่างกาย คือไฟธาตุที่กระตุ้นให้ร่างกายเจริญเติบโต ไฟธาตุที่เผาผลาญให้ร่างกายนี้ทรุดโทรมลง ไฟธาตุที่ช่วยในการสันดาปย่อยอาหาร ไฟธาตุที่ยังร่างกายให้เกิดความกระวนกระวายยามเจ็บไข้ได้ป่วย สิ่งเหล่านี้เป็นธาตุไฟ แยกไว้กองหนึ่ง

นี่เป็นดิน นี่เป็นน้ำ นี่เป็นลม นี่เป็นไฟ มาดูใหม่ให้ชัด ๆ อีกครั้งหนึ่งว่า กองนี้คือดิน ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ กระดูก เส้นเอ็น ตับ ไต ไส้ ปอด อวัยวะภายในภายนอกทั้งปวง แยกไว้หนึ่งกอง ธาตุน้ำคือเลือด น้ำเหลือง น้ำหนอง น้ำลาย น้ำตา น้ำดี ไขมันเหลว ปัสสาวะ แยกไว้อีกหนึ่งกอง ลมหายใจเข้า ลมหายใจออก ลมตามช่องว่างของร่างกาย ลมที่ค้างอยู่ในท้องในไส้ ลมที่พัดขึ้นเบื้องสูง พัดลงเบื้องต่ำ พัดไปทั่วร่างกาย แยกไว้อีกกองหนึ่ง ส่วนที่ให้ความอบอุ่น กระตุ้นให้ร่างกายเจริญเติบโต เผาผลาญร่างกายให้ทรุดโทรมลง ช่วยสันดาปย่อยอาหาร กระตุ้นร่างกายให้เกิดความกระวนกระวายยามเจ็บไข้ได้ป่วย แยกเอาไว้อีกกองหนึ่ง