พระอาจารย์กล่าวถึงหลวงปู่ไวยว่า "คนสมัยก่อนศึกษาอะไรเขาศึกษาจริงจัง แพทย์แผนโบราณก็เป็นกรรมฐานดี ๆ นี่เอง ต้องใช้ทั้งคาถา น้ำมนต์ ทั้งอำนาจจิตเข้าไปช่วย สมัยนี้เขาเรียนไม่ได้แม้แต่เสี้ยวเดียวของสมัยโน้น สมัยนี้ได้แต่ตัวยา ตัวยาบางอย่างถ้าไม่ประกอบคุณพระก็รักษาโรคไม่ได้ กลายเป็นว่ายิ่งเรียนก็ยิ่งถอยหลัง

มีคุณหลวงสุวิชานแพทย์ เจ้ากรมแพทย์ทหารเรือ ท่านมีศักดิ์เป็นน้าของหลวงพ่อวัดท่าซุง ถึงเวลาคนไข้มาหา ท่านก็เสกหมากให้กิน นั่นหมอสมัยใหม่นะ เสกหมากให้กิน เป็นถึงเจ้ากรมแพทย์เลยนะ ถ้าสมัยนี้ก็ระดับอธิบดีอะไรสักกรมหนึ่ง ท่านเป็นน้าของหลวงพ่อ แล้วหลวงพ่อวัดท่าซุงมาอยู่กับท่านยายที่วัดเรไร (ตลิ่งชัน) ตั้งแต่เด็ก หลวงพ่อท่านเลยเข้านอกออกในกรมอู่ทหารเรือเป็นว่าเล่น มีโอกาสพบปะผู้ใหญ่สมัยนั้นอย่างเสด็จในกรมหลวงชุมพร เสด็จในกรมพระกำแพงเพชรอัครโยธินเป็นปกติ

คนไม่เข้าใจมักจะเขียนเป็น “สุวิชาญ” สุวิชานของท่านใช้ น.หนู มาจากสุวิชานในภาษาบาลี สุวิชาโน ภวํ โหติ ทุวิชาโน ปราภโว

เสียดาย..พอท่านสิ้นไปคนหนึ่งคนป่วยมาอาตมาไม่รู้ว่าจะส่งไปไหน ไม่มีหลวงปู่ธรรมชัย ไม่มีหลวงปู่ไวย เวลาเจ็บไข้ได้ป่วยไม่รู้ว่าจะส่งไปหาใคร หลวงปู่ครูบาธรรมชัยท่านเป็นหมอโดยหน้าที่ ส่วนหลวงปู่ไวยท่านเป็นหมอเพราะรู้จริง"

พระอาจารย์กล่าวว่า "ตอนไปเนปาลเห็นฝรั่งเขาไปกราบ ไปสวดมนต์ ไปนั่งสมาธิกัน พวกเขาทุ่มเทกันจริง ๆ เดินทางข้ามน้ำข้ามทะเลไปครึ่งค่อนโลก ต้องบอกว่าถ้าไม่สนใจจริง ๆ ก็คงไม่ไปอย่างนั้นหรอก โดยสภาพเขาได้รับการอบรมมาในลักษณะของการทำอะไรต้องทำจริง ส่วนพวกเรานี่ส่วนใหญ่ยังทำเล่น ๆ กันอยู่

หลวงพ่อสมเด็จฯ วัดสระเกศท่านถึงได้บอกว่า ต่อไปเราอาจจะต้องไปขอเรียนพระพุทธศาสนากับทางตะวันตก ถึงเวลาเขารับช่วงเอาแก่นแท้ไป เพราะว่าเขาเบื่อความเจริญทางโลกแล้ว ส่วนเราไปวิ่งไล่ไขว่คว้าหาเจริญทางโลก เราเจริญจิตใจอยู่วิ่งไปหาทางวัตถุ เขาเจริญทางวัตถุอยู่ทิ้งไปหาจิตใจ กลายเป็นงูกินหางไล่ตามกันไป เราอยากจะเจริญทางด้านวัตถุ ส่วนเขาอยากจะเจริญทางจิตใจ "

ถาม : แสดงว่าเราโง่ขึ้นไหมคะ ?
ตอบ : ก็น่าจะประมาณนั้น แต่ว่าจะว่าไปแล้วเรื่องของ รัก โลภ โกรธ หลง เป็นเรื่องปกติ เขาอยากในสิ่งที่ตัวเองไม่มี พวกฝรั่งเดินทางไปเนปาล ไปทิเบต ไปอินเดียเพื่อศึกษาปฏิบัติกันจริง ๆ จัง ๆ ปกติแล้วพวกหลักโยคะหรือปราณายามะต่าง ๆ นั้น ไม่เหมาะกับคนตะวันตก สภาพร่างกายกระดูกกล้ามเนื้อของเขาไม่เคยชินมาตั้งแต่เด็ก ไม่เหมือนกับเราพวกเราที่เกิดมาก็เตะเป็น ส่วนเขาต้องหัดกันแทบตาย เพราะสภาพร่างกายไม่ให้

อย่างพวกเรานั่งส้วมเรานั่งยอง ๆ ได้ ฝรั่งเขานั่งได้ที่ไหนกัน ไม่มีโถชักโครกก็ไปไหนไม่เป็นแล้ว ไปนึกถึงรูปในสมัยสงครามโลกที่สร้างทางรถไฟสายมรณะ ถึงเวลาพวกเขาต้องตอกหลัก เอากระบอกไม้ไผ่พาด แล้วขึ้นไปนั่งถ่ายอยู่บนนั้น ไม่อย่างนั้นเขานั่งพื้นกันไม่เป็น เส้นยึดจนนั่งไม่ลง ส่วนพวกเรานั่งอยู่ทุกวันก็ไม่รู้สึกว่าลำบาก แต่ฝรั่งเขาเรียนอะไรแล้วเขาสนใจจริง ๆ เขาก็ทุ่มเทฝึกโยคะ จนกระทั่งประสบความสำเร็จกันหลายต่อหลายคน แต่ว่าได้แค่รูปแบบทางร่างกายเท่านั้น เรื่องของปราณ เรื่องของสภาพจิต เขามีความเข้าใจน้อยมาก

ถาม : ถ้าเขาตั้งใจ เขาจะได้ก็ในลักษณะการเรียนรู้อยู่ดี
ตอบ : ได้แค่เบื้องต้น จะเอาสูงกว่านั้นเขาก็ไปกันไม่ค่อยเป็น เพราะว่าเขาไม่เข้าใจ เรื่องของสมาธิไม่ใช่อ่านแล้วจะเข้าใจ แต่ต้องทำ ถ้าทำไปแล้วติดขัดต้องมีครูบาอาจารย์คอยแนะนำ สอบถามแล้วตอบปัญหาได้

ถาม : เวลาที่คนกำลังจะตายแล้วจิตกำลังจะแยกออกจากร่างกายนี่เจ็บใช่ไหมคะ ?
ตอบ : ส่วนใหญ่ถ้ามีกรรมเก่ามา ก็จะต้องทนทุกขเวทนามากหน่อย

ถาม : เหมือนกับเวลาที่เขาบอกว่า จิตเขาออกไปเพราะว่าทนไม่ไหวแล้ว ?
ตอบ : มีอยู่ ๒ อย่าง อย่างแรกก็คือร่างกายเสื่อมสภาพ หมดสภาพไปเอง บางคนเขาบอกว่าหมดกำลัง ส่วนอีกอย่างก็คือทุกขเวทนาบีบบังคับ การเสื่อมสภาพหมดสภาพ ท้ายสุดเมื่ออยู่ไม่ได้ก็ต้องไป ทุกขเวทนาบีบบังคับร่างกายทนไม่ไหว ก็ต้องไปเช่นกัน

ทางด้านทิเบตเขาศึกษาเรื่องนี้ลึกซึ้งกว่าพวกเรา ถึงเวลาก่อนตายก็มีการไปนำทางให้ ว่าตอนนี้สภาพร่างกายอยู่ไม่ได้แล้วนะ ไม่ต้องไปห่วงใยไปกังวลอะไร ขอให้เดินไปตามเส้นทางนี้ ๆ แต่ว่าเขาอยู่จนเคยชินกับความเชื่อนั้นแล้ว เห็นว่าร่างกายเหมือนกับเสื้อผ้าเก่า ๆ ชุดหนึ่ง หมดสภาพก็ต้องไปเปลี่ยนหาเสื้อผ้าชุดใหม่ ในเมื่อเขาเคยชิน พอถึงเวลามีคนมาบอกทางให้ก็สบายใจ ส่วนเราไม่เคยชิน ไปบอกเขาดีไม่ดีโดนด่ากลับมาเลย

ถาม : เขามีปัญญาในระดับหนึ่ง ?
ตอบ : ต้องบอกว่าศาสนาอยู่ในหัวจิตหัวใจของเขา ของเราเองส่วนใหญ่ศาสนาอยู่ในทะเบียนบ้าน โอกาสที่จะปฏิบัติให้เห็นผลไม่ค่อยมี เหมือนหลวงปู่ปานตอนเด็ก คนกำลังกินข้าวอยู่ท่านก็ “พุทโธ พุทโธ” ขึ้นมา โดนแม่จับโยนไปนอกชาน เด็กไม่รู้ว่าผู้ใหญ่เขาถือ สอนให้ภาวนาพุทโธ ท่านชอบท่านก็พุทโธขึ้นมาตอนกำลังกินข้าว เพราะสบายใจ ปรากฏว่าโดนแม่จับโยนไปนอกชาน กลายเป็นว่าพุทโธเอาไว้สำหรับบอกทางคนตาย เขาเชื่อกันอย่างนั้น

แบบเดียวกับสมัยก่อน เขาถือว่าพระอภิธรรม ๗ บท เป็นพระธรรมที่ทำให้มีผู้บรรลุมรรคผลมากที่สุด ขนาด เทวดา นางฟ้า พรหม บรรลุทีตั้ง ๘๐ โกฏิ ถือเป็นมงคลใหญ่ จึงใช้สวดใช้ในงานมงคล เช่น งานแต่งงาน งานขึ้นบ้านใหญ่ งานทำบุญอายุ คราวนี้พอในงานพระบรมศพของสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี เขาสวดพระอภิธรรมถวายท่าน คนก็เลยไปนิยมว่าสวดในงานศพ ตั้งแต่นั้นมาพอขึ้น “กุสลา ธัมมาฯ” เมื่อไรก็นึกถึงงานศพอย่างเดียวเลย ไม่ได้นึกถึงความเป็นมงคลด้านอื่น

คราวนี้คนเรามักกลัวตาย ในเมื่อกลัวตาย พอได้ยิน "กุสลา ธัมมาฯ" ก็ไปนึกถึงว่าผูกพันกับความตายจึงกลัวกัน ของที่ดีที่สุดก็เลยไม่เอา เพราะกลัวตายมากกว่า

ถาม : คนที่ตัดสินใจทำความชั่ว เป็นผลจากอกุศลกรรมหรือเป็นเพราะเขาขาดปัญญาคะ ?
ตอบ : กิเลสสอน เรียกว่าโดนกระแสของกิเลส ตัณหา อุปาทาน ชักนำ ซึ่งมีผลมาจากการทำอกุศลกรรมมากว่ากุศลกรรม ต้องบอกว่าเชื่อกิเลสมากกว่า

พระอาจารย์กล่าวว่า "ปราสาทนอยชวานชไตน์ที่เขาเรียกปราสาทซินเดอเรล่า เขาสร้างได้สวยมาก ๆ เป็นปราสาทที่สวยทุกฤดู ขนาดหิมะตกจนท่วมก็ยังสวย ไว้มีโอกาสก็ว่าจะไปดูเหมือนกัน แต่เงินเยอรมันแพง ค่ากินค่าอยู่ได้ยินแต่ละทีแทบสะดุ้งเฮือก อยากไปชื่นชมกับความละเมียดละไมของจิตรกรโบราณ ภาพวาดแต่ละภาพ และฝีมือก่อสร้างที่ละเอียดลออขนาดนั้น"

ถาม : เขาใช้สมองในการสร้าง ?
ตอบ : เขามีสมาธิจากงาน ได้สมาธิใช้งานเลย พอถึงเวลาก็ตั้งใจวาดภาพไป ตั้งนั่งร้านนอนวาดได้เป็นเดือนเป็นปีเลย

ถาม : จินตนาการ ออกแบบหรือการลากเส้นอะไรของเขาก็ตาม..?
ตอบ : เป็นไปตามความเชื่อและจารีตประเพณีเขา ถ้าเขามีหลักธรรมแบบของเราคงจะไปได้ไกลกว่านั้นมาก อาตมาเอารูปไปลงเพาเวอร์พ้อยต์ให้ลูกศิษย์ดู เขาติดใจกันมากว่าปราสาทที่ไหนสวยขนาดนี้ บอกลูกศิษย์เขาว่า สมัยก่อนเขากลัวการเบียดเบียนกัน ก็เลยต้องไปสร้างไว้บนยอดเขา ถึงเวลาใครจะมาโจมตีก็มีแค่ทางแคบ ๆ เส้นเดียว ซึ่งเฝ้าได้ง่าย ความกลัวของมนุษย์ทำให้ต้องหนีไปถึงขนาดนั้น เห็นโทษของการเกิดจริง ๆ พอมาถึงสมัยที่ทุกอย่างสะดวกสบาย จึงกลายเป็นที่สวยงามซึ่งคนแห่กันไปชม

ไปนึกถึง คุณถวัลย์ ดัชนี ที่เพิ่งจะเสียชีวิตไป เจ้าของปราสาทที่เยอรมันจ้างให้ไปวาดรูป พอวาดเสร็จเขาตีเช็คเปล่าให้ บอกว่าเขาไม่สามารถที่จะประเมินราคาฝีมือได้ คุณไปกรอกตัวเลขเอาเองก็แล้วกัน ช่วงนี้เราสูญเสียศิลปินยอดฝีมือไปติด ๆ กันเลย จากอาจารย์ถวัลย์ ดัชนีก็มา ศ.ประหยัด พงษ์ดำ แล้วก็มาคุณสุนทรี ณ เวียงกาญจน์

พระอาจารย์อ่านหนังสือธรรมเล่มหนึ่ง เห็นที่บกพร่อง จึงกล่าวว่า "เอกะ บวกกับ อยนะ เป็น เอกายนะ หรือ เอกายโน เขาไปแปลว่า ทางสายเดียว ถ้าทางสายเดียวแล้วพระพุทธเจ้าจะเทศน์ไว้ทำไมตั้ง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธ์ ? คนแปลก็แปลไปเรื่อย แปลแล้วพอความหมายผิด คนอ่านก็เข้าใจผิดกันไปเรื่อย

เอกะ + อยนะ แปลว่า ทางสายหนึ่ง คือเป็นหนทางหนึ่งที่จะนำสัตว์ไปสู่ความบริสุทธิ์ เขาดันไปแปลว่าทางสายเดียว ถ้าเป็นทางสายเดียวแล้ว พระพุทธเจ้าจะเทศน์ไปตั้ง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธ์ให้เหนื่อยทำไม ? จนกระทั่งเดี๋ยวนี้มีนักวิชาการจำนวนมากที่เข้าใจไปอย่างนั้น บอกว่า “ต้องปฏิบัติในมหาสติปัฏฐานสูตรเท่านั้น อย่างอื่นบรรลุมรรคผลไม่ได้” บรรลัยเลย..!"

ถาม : คำพูดของครูบาอาจารย์ บางทีเป็นเรื่องเดิมพอได้ฟังอีกครั้งถึงจะสะดุด เข้าใจ ?
ตอบ : สภาพจิตละเอียดขึ้น ทำให้เข้าใจได้มากขึ้น

ถาม : บางที คำพูดเหมือนของเดิมเลย และความเข้าใจที่เพิ่มขึ้นบางทีก็ตรงข้ามกันแต่ก็ว่าไม่ผิดทั้งคู่ ในความเป็นจริง เป็นเรื่องเดียวกันหรือคนละเรื่องกันแน่ ?
ตอบ : เรื่องเดียวกัน แต่ความเข้าใจละเอียดขึ้น ตอนแรกไปติดที่ทิฐิคือความเห็น ความยึดมั่น ว่าเป็นอย่างนั้น ใช่อย่างนั้น ถูกแบบนั้น แต่พอสภาพจิตละเอียดขึ้นก็เห็นว่า ที่ถูกกว่านั้นยังมีอีก ก็จะเป็นอย่างนี้แหละ พัฒนาไปเรื่อย ๆ แล้วพอขยับขึ้นไปได้ก็ “ตรงนี้ถูกกว่า” แล้วไปยึดตรงนั้นอีก

ถาม : บางทีเราคิดไปเรื่อย แต่เราไม่ได้เรียนรู้อะไร ก็เลยแค่เห็น ?
ตอบ : เป็น สุตมยปัญญา “ฟัง” แล้วเกิดความรู้ จากนั้นก็ไปเป็น จินตามยปัญญา “คิด” จนเกิดความเข้าใจ แล้วก็เป็น ภาวนามยปัญญา เห็นจริงตามนั้น จิตยอมรับในความจริงนั้น ๆ จึงเกิดความรู้แจ้งขึ้นมา แล้วปล่อยวางการยึดมั่นถือมั่นทั้งปวง ก็สามารถที่จะพ้นทุกข์ได้

ถาม : ดูไปดูมาก็เหลือแต่ไม่สนใจ เราจะทำให้ไม่สนใจกับเรื่องที่มากระทบให้เป็นปกติได้อย่างไร ?
ตอบ : ต้องมีสติสมบูรณ์พร้อม ถ้าสติไม่สมบูรณ์พร้อมถึงเวลา ตาเห็นรูป หูได้ยินเสียง จมูกได้กลิ่น ลิ้นได้รส กายสัมผัส เผลอก็ไปแล้ว ฉะนั้น..การฝึกสติจึงสำคัญที่สุด พระพุทธเจ้าตรัสเป็นบาลีว่า อตฺตาหิ กิร ทุทฺทโม ขึ้นชื่อว่าตนนี้ฝึกได้ยากจริงหนอ

พระอาจารย์กล่าวถึงท่าเดินที่ไม่ธรรมดาของโยมคนหนึ่งว่า "เป็นวาสนาที่ตัดไม่ขาด ภาษาโบราณเขาพูดไว้สวยมาก แต่ภาษาไทยแท้เขาว่าสันดานเป็นอย่างนั้นเอง ถึงเวลาก็ร่อนไปเรื่อย พอโยมเขาเห็นเยอะ ๆ เขาก็ว่า “อ๋อ..อาจารย์เล็กฝึกลูกศิษย์ได้แค่นี้เอง” เสียหายไปยันครูบาอาจารย์เลย ทำอะไรไม่ได้ใช้หัวแม่ตีนคิด..! ถ้ารู้จักใช้ป่านนี้ไปยันไหนแล้วก็ไม่รู้ ?

โยมบางคนก็โชคดี ไปวัดครั้งแรกก็เจออาตมากำลังด่าพระด่าเณรอยู่ บางคนก็ไม่กล้าโผล่ไปอีกเลย ถ้าไม่มีเหตุมีผลครูบาอาจารย์จะไปด่าลูกศิษย์ทำไม ? แต่อารามที่เขาได้ยินข่าวลือมาว่าอาจารย์เล็กดุ ไปถึงเจอด่าอยู่พอดีก็หมดกันเลย..!"

ถาม : โดนด่าแต่ไม่ถอย
ตอบ : สมัยนี้ไม่ค่อยมีคนสู้หรอก หนีกันหมด ทำอะไรต้องมีเหตุมีผล ถ้าไม่มีเหตุมีผลจะด่าไปให้เหนื่อยทำไม ? ขนาดประเภทเกินบาทอย่างทิดอู๋ยังรู้เลย ทิดอู๋บอกว่า “อย่าไปถือสาอาจารย์เล็กเลย ท่านกำลังอยู่ในวัยทอง..!” ต้องบอกว่าขนาดคนเกินบาทยังรู้เหตุผล คนประเภทครบบาทพอดีดันไม่รู้เรื่อง

บางอย่างเวลาท่านทำผิดขึ้นมา อยากจะขอบคุณท่านนะ เพราะเราได้อาศัยท่านเป็นตัวอย่าง แล้วก็ด่าไปก่อน คนอื่นมาเห็นตัวอย่างเขาก็ไม่ทำอีก แต่ว่าคนพลาดนี่บางทีเฉาไปเป็นเดือนเลย อย่างที่เคยเล่าให้ฟังสมัยอยู่วัดท่าซุงว่า ทางคณะกรรมการสงฆ์ตั้งใจส่งอาตมาไปขึ้นเขียงแท้ ๆ แต่บังเอิญอาตมามีความรู้สึกว่า "ไม่มีพ่อที่ไหนฆ่าลูกหรอก ถ้าท่านด่าต้องมีเหตุผล" ก็พยายามหาเหตุผลให้กับตัวเอง จนกระทั่งมีอยู่คราวหนึ่ง หาเหตุผลตั้งแต่ต้นยันปลาย ก็ยังหาไม่ได้ว่าทำไมตัวเองโดนด่า ? ท้ายสุดก็สรุปว่าเพราะเอ็งเสือกโง่เกิดมาเอง ถ้าไม่เกิดมาก็ไม่โดนด่าแบบนี้..!

จนกระทั่งมาตอนหลังรู้ว่า ทุกอย่างที่หลวงพ่อวัดท่าซุงท่านว่ามา ถ้าเรามาปรับปรุงแก้ไข ก็จะเป็นประโยชน์แก่เราเองทั้งนั้น ก็ไม่ไปหาเหตุผล ถ้าโดนด่า..อาตมาจะหาว่าผิดตรงไหน จะได้แก้ไขตรงนั้น ที่ขำที่สุดคือพอปลงใจลงได้ว่าผิดมาตั้งแต่เกิดแล้ว ยังไม่ทันจะถึง ๒ นาที หลวงพี่อนันต์ท่านก็โทรมา ท่านบอกว่า “เล็ก..หลวงพ่อฝากบอกด้วยว่า ที่ด่าไปเมื่อกลางวันนั่น ท่านย่าฝากด่ามา ท่านบอกว่าไอ้นี่รู้ตัวเร็ว ถ้าโดนด่าแล้วจะระวังตัว คนอื่นจะเล่นงานไม่ได้ ท่านก็เลยฝากด่า”

ปล่อยให้อาตมาคิดหัวจะระเบิดอยู่เป็นวัน ไปคิดหาเหตุผลว่า "ผิดตรงไหนวะ ทำไมอยู่ ๆ ถึงโดน ?" คนอื่นเขาหนีกันเตลิดเปิดเปิงหมด หลวงพี่ชัยวัฒน์หนีไปอยู่สวนไผ่ คนที่อยู่หน้าห้องหลวงพ่อได้นานที่สุดคือหลวงพี่ไพบูลย์ ที่หลวงพี่ไพบูลย์อยู่ได้นานเพราะไม่เคยเจอหลวงพ่อตอนกลางวัน ท่านเข้าเวรเฉพาะกลางคืน คือท่านจะเหมาตลอดตั้งแต่ ๖ โมงเย็นถึง ๖ โมงเช้า บ่ายโมงหลวงพ่อลงรับแขกเสร็จก็กลับเข้าที่พัก จะมาอีกทีก็ เจ็ดโมงครึ่ง หลวงพี่ไพบูลย์ก็ออกเวรนอนหลับไปแล้ว

ถาม : ที่หลวงพ่อวัดท่าซุงบอกว่า มีพระอรหันต์ที่ดูแลวัดท่าซุง ?
ตอบ : อยู่ในวัด ๓ อยู่นอกวัด ๔ ท่านบอกไว้อย่างนั้น ท่านบอกไว้ตั้งแต่ปี ๒๕๒๖

อาตมาเสียดายพี่ ๆ หลายคนปฏิบัติเคร่งครัดมาก ถ้าบวชใหม่เมื่อไร พูดง่าย ๆ ว่าไหว้ได้สนิทใจเลย แต่ว่าท่านก็มีเหตุให้สึกหาลาเพศไป อย่างหลวงพี่สุธน เป็นทั้งคนซื่อคนตรง ทั้งเข้มแข็งในการปฏิบัติเลย ส่วนใหญ่แล้วลูกศิษย์หลวงพ่อที่ได้ดีมักจะมาจากที่อื่น มาจากวัดอื่น จนกระทั่งอาตมาเคยเปรียบเทียบว่า พวกเราเหมือนหนูในถังข้าวสาร จะกินเมื่อไรก็ได้ ก็เลยไม่ตื่นเต้น ไม่กระตือรือร้น คนอื่นเขาอดมา มาถึงก็กินใหญ่ เขาจึงได้ประโยชน์ไปมากกว่า

ต้องดูหลวงปู่มหาอำพันเป็นตัวอย่าง อาตมาบวชไม่กี่วันก็เป็นงานวัด หลวงปู่ท่านก็ไปร่วมงาน ด้วยความดีใจว่าหลวงปู่มา อาตมาก็วิ่งเข้าไปจะกราบท่าน ท่านยกมือไหว้มาแต่ไกลเลย โอ้พระเจ้า..! กี่ครั้งก็เป็นอย่างนั้น ท้ายสุดก็ไปกราบโอดครวญกับท่านว่า “หลวงปู่ทำอย่างนี้เป็นบาปเป็นกรรมกับลูกกับหลาน” ท่านบอกว่า “โอ้..ไม่เป็นไรหรอก คุณอยู่กับหลวงพ่อ อย่างน้อย ๆ ก็ได้รับฟังการอบรมฟังเสียงตามสายวันละ ๔ ครั้ง ถ้าตั้งใจเอาจริง ๆ ผมว่าเป็นพระโสดาบันหมดทุกคนแหละ ผมไหว้ได้ทั้งนั้น” อาตมาก็เหงื่อหยดติ๋ง ถึงเวลาเจอท่านนี่ต้องแอบ ๆ ย่องไปใกล้ กราบก่อนได้ก็โล่งใจไปที แต่ถ้าท่านเห็นก่อนนี่ท่านไหว้ก่อนทุกที"

ถาม : ที่ว่าอยู่ก็ได้ตายก็ดีนี่หมายถึงเป็นพระอรหันต์ใช่ไหมครับ ?
ตอบ : ไม่ใช่..คนที่จะเรียกว่าอยู่ก็ได้ตายก็ดี ต้องเป็นประเภทที่ไม่เห็นประโยชน์ในโลกนี้แล้ว แต่ว่าขณะเดียวกันก็ไม่ได้คิดที่จะประเภทไปตีด่าฆ่าฟันอะไรตัวเองหรอก แล้วแต่เวรแต่กรรม ถ้าอยู่ก็สร้างบุญสร้างบารมีต่อไป ถ้าตายเราก็ไปพระนิพพานของเราสบาย ๆ

ต้องบอกว่าในวัดท่าซุง ถ้ายังมีหลวงพี่สุรจิตรเป็นหลักให้อยู่ก็สบาย แต่คราวนี้ท่านเป็นคนพูดน้อยมากเลย ถ้าพูดมากอย่างอาตมานี่ป่านนี้ไปถึงไหนแล้วก็ไม่รู้ ?

ถาม : การแยกกาย ?
ตอบ : จริง ๆ แล้วก็คือลักษณะของการใช้อภิญญา แยกจิตเป็นหลายจิต หลายกาย เพื่อทำหน้าที่ต่าง ๆ แบบเดียวกับพระจูฬปันถกที่ท่านแยกออกเป็นพันกายพร้อม ๆ กัน

ถาม : แล้วการแยกกายเฉย ๆ ไม่ใช้จิต ?
ตอบ : แยกกายนั่นแหละคือจิต กายแยกยาก จิตแยกง่าย แต่ว่าพระจูฬปันถกท่านเป็นสุดยอดในการแยกจิต เพราะว่าท่านแยกแล้วเห็นเป็นตัว ๆ เลย

ถาม : จับให้ลูก ๆ นั่งสมาธิค่ะ คนโตให้นั่ง ๑๐ นาที คนเล็กนั่งคนละ ๕ นาที ?
ตอบ : ต่อไปการเรียนจะดีขึ้นอย่างเห็นได้ชัด มีโอกาสก็เพิ่มเวลาขึ้น แต่ว่าอย่าให้เกินครึ่งชั่วโมง เพราะจะหนักเกินไปสำหรับเด็ก

ถาม : ขอให้แนะนำเพิ่มหน่อยคะ ?
ตอบ : ให้ใจนิ่งได้อย่างเดียว คืออยู่กับลมหายใจเข้าออก ไม่ต้องแนะนำอะไรหรอก อยู่ตรงนี้ได้ก็พอแล้ว ถ้าทำได้ต่อไปเรื่องเรียนเรื่องเล็ก ไม่มีอะไรหนักใจเลย

ถาม : คนโตกำลังจะสอบเข้ามหาวิทยาลัยแล้ว ?
ตอบ : ไปภาวนาคาถาท่านปู่พระอินทร์ เตรียมตัวแต่เนิ่น ๆ หลังภาวนา ๑๐ นาที เราก็ว่าสหัสสะเนตโตฯ ไปอีก ๑๐ นาที ลับมีดไว้แต่เนิ่น ๆ ถึงเวลาจะได้ใช้ได้ ไม่ขึ้นสนิม พักเดียวเด็ก ๆ ก็จะเข้ามหาวิทยาลัยกันหมดแล้ว อาตมาก็เป็นหลวงตาแก่ไปทุกวัน ๆ

มีพระมาขออนุญาตสึก "ไปเถอะ..เดี๋ยวพอเข็ดก็วิ่งกลับมาเองแหละ ส่วนใหญ่คนเคยอยู่วัด พออยู่นาน ๆ แล้วออกไปข้างนอก ทนแรงกระทบเขาไม่ไหว ไม่สงบเหมือนกับตอนอยู่วัดก็วิ่งกลับมาเอง ใหม่ ๆ นี่ปรับตัวกันแทบไม่ทันเลย"

พระอาจารย์กล่าวว่า "สมัยที่ยังอยู่วัดท่าซุง เวลาผ่านไปเร็วที่สุดเลย เพราะว่าแต่ละวันปฏิบัติยังไม่ทันจะจุใจหมดวันอีกแล้ว ยังรู้สึกไม่ทันไรเลย อ้าว..ออกพรรษาอีกแล้ว สมัยนี้เวลายาวขึ้นมาหน่อย เพราะทำงานเยอะ ถ้าอยู่กับการปฏิบัติจะไม่ค่อยรู้วันรู้เดือนอะไร เสียดายแม้กระทั่งเวลาจะนอน..!

มีอยู่ระยะหนึ่งสัก ๓ ปีนี่นอนคืนหนึ่ง ๒ ชั่วโมงเท่านั้น ตั้งสติไว้เตรียมตื่นเลย ขยับลุกเมื่อไรลุกทันที จะไม่มีการมาอ้อยอิ่งเลย เข้าสู่การปฏิบัติของเราต่อ สภาพจิตก็ดำเนินต่อเนื่องไปเรื่อย ๆ แปลกดีเหมือนกัน ก่อนหลับก็รู้สึกว่าภาวนาคาถาหรือสวดมนต์บทนี้อยู่ ตอนหลับอยู่ก็รู้ว่าตัวเองกำลังสวดไปเรื่อย ภาวนาไปเรื่อย ตื่นมาก็ว่าต่อได้ ดีเหมือนกัน..ไม่เสียเวลา"

ถาม : ความสนใจในร่างกาย ?
ตอบ : สภาพจิตจะดำเนินอยู่ข้างในอย่างเดียว อะไรที่มาข้างนอกแล้วกระทบประสาท ตา หู จมูก ลิ้น กาย ถ้าเป็นเรื่องที่จำเป็นต้องปฏิสัมพันธ์ด้วย ก็จะคลายกำลังใจออกมารับรู้ แล้วก็กลับเข้าไปตามเดิม เป็นช่วงที่ต้องระมัดระวังตัวเอง เพราะว่าถ้าโดนกิเลสตีแล้วตกจะเอาคืนยาก จะเป็นช่วงที่ระวัง กลัวจิตตก สมาธิตก กรรมฐานตก อะไรประเภทนี้ เพราะตกจนเข็ดแล้ว บางทีวันหนึ่งตกเป็นร้อยครั้ง เมื่อไรจะเลิกตกเสียที ท้ายสุดพอตะกายถึงได้ ก็ต้องประคองกันสุดชีวิต ที่ถึงเวลาปฏิบัติจะเตือนพวกเราว่า เลิกแล้วอย่าเลิกเลย ให้รักษากำลังใจเอาไว้ เพราะว่าตัวเองโดนมาจนเข็ดแล้ว

ถาม : แล้วสมาธิระดับไหนจึงรู้ว่าตัวเองตก ?
ตอบ : ถ้าหลุดจากปฐมฌานไปกิเลสกินทันที รัก โลภ โกรธ หลง ไหลมาเทมา จะไม่รู้ไม่ได้หรอก โดนเข้าเมื่อไรก็ต้องรู้

ถาม : ระดับอุปจารสมาธิพอไหมครับ ?
ตอบ : ไม่พอ อุปจารสมาธินี่กิเลสฟัดอร่อย เต็ม ๆ เลย กำลังไม่พอป้องกันตัวเอง ถ้าพอป้องกันตัวเองได้ต้องเป็นปฐมฌานขึ้นไป และควรจะเป็นระดับละเอียดด้วย เพราะปฐมฌานหยาบนี่ เผลอเมื่อไรก็โดนเมื่อนั้น

ถาม : เป็นฌานที่ขนาดว่าไม่รับรู้ข้างนอกใช่ไหมครับ ?
ตอบ : รู้ทุกอย่าง เพียงแต่ว่าจะรับไหม ถ้าจิตละเอียด อะไรมากระทบนี่จะรู้หมด ถ้าไม่สนใจก็จะนิ่งอยู่ ถ้าสนใจจะคลายกำลังใจไปรับรู้หน่อย แล้วก็รีบกลับเพราะกลัวโดนอีก

ถาม : เหมือนกับว่ามีอะไรกระตุก จะรู้ลักษณะเป็นสัญญาณหรือเปล่า ?
ตอบ : เหมือนอย่างกับว่าได้ยินเสียงก็รู้ เขาพูดถึงเราก็รู้ แต่ถ้าหากว่าไม่มีเรื่องอะไรที่เราต้องไปปฏิสัมพันธ์ด้วย เราก็ไม่ไปสนใจเขา แต่ถ้าสมมติว่ามีคนมาถามเรื่องนี้ว่าเป็นอย่างไร แล้วเราต้องอธิบายให้เขาฟัง ก็จะคลายกำลังใจออกมาหน่อย อธิบายให้เขา เสร็จก็ผลุบกลับเข้าไปใหม่

ถาม : ที่เขาว่า......แปลว่าอะไร ตกภวังค์แล้วขึ้นฌานใหม่หรือครับ ?
ตอบ : ต่อให้เป็นฌานสี่ก็ได้ยิน จิตที่ละเอียดจริง ๆ จะรับรู้หมด ได้ยินหมด เพียงแต่ว่าถ้าเป็นฌานในลักษณะที่นิ่งอยู่ข้างใน จะไม่รับรู้อาการข้างนอก แต่ถ้าคล่องตัวจริง ๆ ก็รับรู้ได้หมด

ถาม : ที่เราทุกข์เป็นข้างนอกทั้งนั้นหมดเลย ?
ตอบ : จริงแล้วเป็นข้างนอกแทบทั้งนั้นแหละ พอใจเราส่งออกไปข้างนอก ก็ทำอันตรายเราทันที

ถาม : สมาบัติคือตั้งอยู่ในฌานตลอด ?
ตอบ : แค่เข้าถึงก็พอ เข้าถึงฌานใดฌานหนึ่งเรียกว่าสมาบัติ ถ้าคลายออกมาเมื่อไรก็ไม่ใช่ ฉะนั้น..ไม่จำเป็นต้องตั้งอยู่ตลอด

ถาม : ที่บอกว่าตั้งอยู่ ๗ วัน ?
ตอบ : นั่นเป็นพวกประเภทซักซ้อมจนชำนาญ มีความชำนาญในการเข้าออกชนิดที่กำหนดเวลาได้

ถาม : อย่างปฐมฌานเข้า ๗ วันได้ไหมครับ ?
ตอบ : ได้..ถ้าคล่องตัวจริง ๆ เราต้องการเท่าไรก็ได้ อาตมาเคยตั้งอยู่เป็นเดือน ๆ ขี้เกียจประเภทหลุดออกมาแล้วโดนกิเลสตี เอาไปเลยเดือนหนึ่ง

ถาม : เดือนหนึ่งแล้วไม่ผิดปกติหรือครับ ?
ตอบ : เหมือนปกติทุกอย่าง กำลังใจจะทรงตัวเองไม่คลายออกมา แต่ถ้าเผลอเมื่อไร พ้นเวลาแล้วไม่ตั้งใหม่ก็โดนทันทีเลย หลุดออกมาเองเลย

ถาม : ทรงสมาธิแบบกำหนดเวลา ?
ตอบ : เราจะทำอะไรสมาธิก็ไม่เคลื่อนออกมา หกคะเมนตีลังกาอย่างไรก็ทรงตัว ต้องคอยระมัดระวังตรวจสอบดูว่า นิวรณ์กินใจเราอยู่หรือเปล่า ? อารมณ์ใจของเราทรงตัวไหม ? สติของเราควบคุมอยู่ไหม ? ถ้าสติไม่ควบคุมไว้ บางทีทั้ง ๆ ที่ตั้งเอาไว้ก็เผลอหลุดได้ ถ้าอารมณ์ใจเริ่มทรงตัวได้ มีอย่างเดียวคือเอาสติประคองไว้ ถ้าเราจะอยู่เท่าไรให้ตั้งใจไปเลย แรก ๆ ก็ไม่ได้อย่างใจหรอก แต่พอนาน ๆ ไปแล้วเหมือนกับว่า ถ้าไม่ถึงเวลาเขาจะไม่คลายออกมา เขาจะอยู่ของเขาได้เอง

พระอาจารย์กล่าวว่า "ที่วางแผนสร้างเมรุ อาคารเมรุส่วนหนึ่งจะเอาไว้เป็นที่นอนของโยม เพราะจะให้คนตายที ๓-๔ ศพพร้อมกันก็คงเป็นไปไม่ได้..ใช่ไหม ? อยากนอนเมรุกันไหม ? กลัวผีกันหรือเปล่า ? เดี๋ยวติดเครื่องปรับอากาศให้ เอาเครื่องปรับอากาศมาล่อ..!"

พระอาจารย์เล่าว่า "ตอนไปพุทธาภิเษกรูปหล่อหลวงปู่เปลี่ยน (พระวิสุทธิรังษี) อดีตเจ้าอาวาสวัดใต้ที่กาญจนบุรี สมาธิยังไม่คลายออกก็รู้ว่าไม่พอ จึงนั่งไปเรื่อย ๆ เมื่อรู้สึกว่าพอแล้วลืมตาขึ้นมา พระมหาจีรพันธ์ เลขานุการรองเจ้าคณะจังหวัดบอกว่า “อาจารย์ครับ..ผมเปลี่ยนเทียนไป ๖ เล่มพอดี” ไม่รู้ว่าเทียน ๖ เล่มใช้เวลาจุดนานเท่าไร เทียนปากบาตรน้ำมนต์ขนาดมาตรฐานเล่มละ ๑ บาทนะ

วันนั้นไม่ได้เจตนา ตั้งใจจะเอาเงินไปช่วยสนับสนุนงานเขา ปรากฏว่าไปถึงหลวงพ่อเจ้าคุณปัญญากำลังจะทำบวงสรวงพอดี พอเห็นนี่แทบจะกระโดดกอดเลย “โอ๊ย..อาจารย์เล็ก มาเลย มาช่วยทำให้หน่อย” คราวนี้พอบวงสรวงเสร็จอธิษฐานเสร็จ ท่านบอกนิมนต์เข้าไปปลุกเสกให้ด้วย เข้าไปถึงก็เจอแต่รุ่นครูบาอาจารย์ทั้งนั้น

พระที่เคยร่วมพุทธาภิเษกด้วยกันมา จะมีหลวงพ่อฟู วัดบางสมัคร องค์นี้ท่านบอกชัดเลย องค์อื่นยังไม่ชัด ครั้งไปพุทธาภิเษกที่วัดเนินสุทธาวาสของหลวงปู่เกลี้ยง พอรู้สึกว่าเต็มลืมตาขึ้นมา หลวงพ่อฟูท่านก็ลืมตาหันมามองพอดี แล้วท่านก็พยักหน้าบอกว่า “เต็มแล้วนะ..ไปกันเถอะ” องค์อื่นยังไม่เคยเจอพูดชัดขนาดนี้ มีหลวงพ่อฟูนี่แหละ..ที่บอกชัดที่สุด"

ถาม : การพุทธาภิเษกต้องเข้าฌานเต็มกำลังไหมครับ ?
ตอบ : ส่วนใหญ่แล้วถ้าเป็นสายหลวงพ่อวัดท่าซุง ต้องแล้วแต่พระท่านบอก อันดับแรกเลย คือ ส่งใจไปกราบพระข้างบน กราบครูบาอาจารย์ ขอบารมีท่านช่วยสงเคราะห์ แล้วท่านบอกให้ทำอย่างไรก็ทำอย่างนั้น ท่านบอกให้ตั้งสมาธิแบบไหน ให้ใช้คาถาบทไหน หรือให้นึกถึงภาพพระลักษณะอย่างไหน ต้องทำตามอย่างเดียว ก็เลยกลายเป็นว่า พวกเรานี่พอถึงเวลาแล้วท่านก็จะบอกว่าพอหรือยัง ตำราอื่นเขาปลุกพระ ตำราของวัดท่าซุงต้องรอพระปลุก ถึงเวลาพระท่านจะปลุกเองว่าพอแล้ว

ถาม : พุทธาภิเษกวัตถุมงคลแบบเมตตามหานิยม ?
ตอบ : ทำยากที่สุดเลย อย่างอื่นง่าย แต่เมตตายาก เพราะว่าตัวเมตตานี่ต้องออกจากใจของเราจริง ๆ ถ้ากำลังใจเราเมตตาไม่ถึง ทำอย่างไรก็ไม่สำเร็จหรอก

ถาม : คำว่าเมตตาถึง ?
ตอบ : ต้องเคยปฏิบัติเกี่ยวกับพรหมวิหาร ๔ มาจนคล่องตัว ถ้าเป็นอย่างอื่นไม่ว่าจะคงกระพัน แคล้วคลาด ใช้แค่อุปจารสมาธิ ขนลุกก็ใช้ได้แล้ว

ถาม : พระที่เสกวัตถุมงคลทางด้านเมตตา โยมควรตั้งกำลังใจอย่างไรถึงได้อานุภาพสูงสุดครับ ?
ตอบ : ตั้งว่ากูจะทำชั่วให้ได้..! ถ้าเราตั้งใจชั่วขนาดนั้นแล้ว อานุภาพพระยังรักษาให้คนเขาเมตตาเราได้ ก็แสดงว่ามีอานุภาพสูงสุด ตูว่าตูอธิบายชัดที่สุดแล้วนะ

ตำรานี้เขาเรียกว่าถามแบบมักง่าย คงได้รับการครอบครูมาจากบ้านสบายใจ ไอ้ถามทำนองนี้คือไม่ยอมใช้สมองคิด..!

ถาม : ก็ผมโง่นี่ครับ ?
ตอบ : ไม่ใช่โง่..แต่ฉลาดเกินไป จนไม่ยอมคิดเอง พวกโง่ ๆ เขาต้องหัดคิดเอง วันนี้ทำไมโดนหลายยกแท้วะ ? อยู่ ๆ ก็ยื่นหัวมาให้ตี..!

พระอาจารย์กล่าวว่า “คนที่เขาทำอะไรเป็นหลักเป็นฐาน เป็นการเป็นงาน แสดงออกถึงความละเอียดของใจ แต่ขณะเดียวกัน คนที่ไม่ได้เตรียมตัวมา ถ้าสามารถตัดสินใจปุบปับได้เลย แสดงว่ากำลังใจดีมาก ถ้าตัดสินใจไม่ได้ ประเภทคิดแล้วคิดอีก มองแล้วมองอีกก็ยังอีกนาน กำลังใจบางอย่างจะแสดงออกได้ชัดมาก

เรื่องของการทำบุญทำทานก็เหมือนกัน ทางด้านวัดท่าขนุน โยมมาถึงก็กราบงาม ๆ ๓ ที เสร็จสรรพเรียบร้อยแล้วค่อยล้วงกระเป๋า เอาเงินขึ้นมานับ ตัดสินใจว่าทำเท่าไร แล้วก็เก็บที่เหลือ จากนั้นค่อยคลานมาถวาย ถ้าเป็นอย่างนั้นสัก ๒๐ คน พระมีหวังอดเพลแน่ เพราะมัวแต่นั่งรอกันอยู่”

ถาม : ตัวเมตตากับกรุณา เมื่อแผ่ไปถึงทุกคนนั้นต่างกันอย่างไรครับ ?
ตอบ : ต่างกันตรงที่..เมตตาคือรักเขาเหมือนกับตัวเรา เราอยู่ดีมีสุขอย่างไร ก็อยากให้เขาอยู่ดีมีสุขแบบนั้น กรุณานั้นสงสารที่เห็นเขาตกอยู่ในกองทุกข์ อยากให้เขาพ้นจากห้วงทุกข์ กำลังใจต่างกันอยู่นิดเดียว

ถาม : ควรวางกำลังใจอย่างไร ?
ตอบ : มีหน้าที่อยู่อย่างเดียว คือ พยายามช่วย ถ้าไม่เกินกำลังกาย กำลังปัญญา กำลังทรัพย์ก็ช่วยเขา ถ้าเกินนั้นก็จะมีตัวอุเบกขาไว้คอยเบรก ไม่อย่างนั้นแล้วจะไปทุกข์ใจแทนเขา พระพุทธเจ้าท่านสุดยอดเลย เอาอุเบกขามาแปะท้ายไว้

ขาดอุเบกขานี่บางคนช่วยคนอื่นจนตัวเองเป็นโทษ อย่างมีโยมอยู่คนหนึ่งที่เก็บขยะขาย เขาเลี้ยงหมาไว้ ๒๐๐ กว่าตัว อันนั้นตัวเองเดือดร้อน แต่ว่าด้วยความที่เมตตากรุณามาก ก็ยอมอดให้หมาอิ่ม อันนั้นแสดงว่าขาดอุเบกขา คือทนเห็นเขาลำบากไม่ได้ หมาที่ไหนลำบากเอามาเลี้ยงหมด ก็เลยกลายเป็นเมตตาเกินประมาณ อย่างที่หลวงปู่พระพุทธพจนวราภรณ์ วัดเจดีย์หลวง ท่านว่าไว้ เมตตาเกินประมาณตัวเองก็เดือดร้อน เก็บขยะขายวัน ๆ จะได้สักกี่สตางค์ แล้วต้องเลี้ยงหมาตั้ง ๒๐๐ กว่าตัว

ถาม : แล้วผลบุญไม่ส่งเลยหรือครับ ?
ตอบ : ต้องรอชาติหน้า รับรองว่ามีบริวารช่วยเพียบเลย หรือถ้าชาตินี้ทำได้สม่ำเสมอต่อเนื่องกันเป็นสิบ ๆ ปี ท้าย ๆ ก็อาจจะได้ บางทีเห็นท่านทั้งหลายเหล่านี้ทำแล้ว ยังรู้สึกสะท้อนใจว่า เออ..กำลังใจเราสู้เขาไม่ได้ เขาตัดสินใจทำขนาดนั้นได้ ตัวเองยอมอดให้คนอื่นอิ่ม

อาตมาเข้าไปที่พุทธมณฑลตอนประมาณตีห้ากว่ายังไม่ทันจะหกโมง ทันทีที่เห็นแสงไฟ หมาเป็นร้อยตัววิ่งไล่ตามรถ เขาคิดว่าคนที่เลี้ยงเขามาแล้ว แต่ความจริงอาตมาจะไปนมัสการพระบรมสารีริกธาตุข้อนิ้วพระหัตถ์ที่นั่น ถ้าไปสายคนจะเยอะ เลยไปตั้งแต่เช้า กะว่าอาศัยความเป็นพระไปขออนุญาตพระท่านที่เฝ้าเข้าไปไหว้ก่อน ไปกันตั้งแต่ก่อนหกโมงเช้า หมาเห็นไฟรถนี่วิ่งตามกันมาเลย คิดว่าคนมาเลี้ยงแล้ว

แสดงว่าคนที่เขาปฏิบัติธรรมโดยที่ตัวเองไม่รู้ว่าปฏิบัติธรรมมีเยอะมากเลย อย่างพวกบรรดาหมอที่สละตัวเองไปรักษาผู้ป่วยอีโบล่า นั่นเป็นฝรั่งมังค่าเอง เขาก็ไม่ได้เข้าใจว่าเรื่องของเมตตาพรหมวิหารคืออะไร รู้แต่ว่าตัวเองอยากทำ อยากช่วย ทนเห็นเขาลำบากไม่ได้

ถาม : เพราะเขาขาดเรื่องอธิษฐานบารมีหรือเปล่าคะ ?
ตอบ : จะขาดอะไรก็ไม่เป็นไรหรอก ถ้าชาตินี้เขาทำขนาดนั้น เดี๋ยวชาติหน้าเขาก็เลี้ยวเข้ามาถูกทางเอง

ถาม : หมายถึงว่า เขาทำโดยที่ตัวเองไม่รู้ว่าปฏิบัติ ?
ตอบ : บางทีก็ขาดอธิษฐานบารมี บางทีก็สร้างบุญนอกเขตพระพุทธศาสนา ในเมื่อกำลังบุญยังส่งผลไม่พอ ก็ไม่ได้เข้ามาในเขต แต่ก็ยังทำต่อไป

ถาม : ตัวมุทิตาเป็นอย่างไรครับ ?
ตอบ : มุทิตานี่เรายินดีเมื่อเห็นเขาอยู่ดีมีสุข เขาจะตั้งใจว่าขอให้มนุษย์ทั้งหลาย สัตว์ทั้งหลายที่เป็นเพื่อนทุกข์ เกิด แก่ เจ็บ ตายด้วยกันทั้งหมดทั้งสิ้น ท่านที่มีความสุขความเจริญดีอยู่แล้ว ขอให้มีความสุขความเจริญยิ่ง ๆ ขึ้นไปด้วยเถิด ไม่ได้อิจฉาเขา มีแต่สนับสนุนอยากให้เขาได้ดียิ่งไปกว่านั้น เสียงรถยนต์วิ่งมานี่ “โห..น่าดีใจนะ เขามีรถขี่” ทั้ง ๆ ที่เราเดินเท้าอยู่นี่แหละ แต่ดีใจว่าเขามีรถขี่

ถาม : แล้วผลของมุทิตาเป็นอย่างไรครับ ?
ตอบ : ลักษณะเดียวกันว่าถ้าเขาทำถึง คนที่สภาพจิตเริ่มละเอียดจะรับได้ หรือไม่ก็สภาพจิตอยู่ในระดับอุปจารสมาธิจะรับได้ บางทีก็รู้สึกเห็นแล้วก็รักก็ชอบ อยากเข้าใกล้โดยไม่มีสาเหตุ แต่จริง ๆ สาเหตุมี..แต่ตัวเองยังไม่ชัดเจน

ถาม : ที่เขาบอกว่าเจริญเมตตาจนกระทั่งสัตว์เดรัจฉานเขาสัมผัสได้ ?
ตอบ : พระอาจารย์ของพระเจ้าอโศกมหาราชที่เป็นอดีตปริพาชก เข้าไปในสำนักของพุทธศาสนา แล้วเห็นเสือกับกวางอยู่ด้วยกันได้ ไม่เป็นศัตรูกัน ก็สงสัยว่าเป็นตัวอะไร จึงถามพระภิกษุในพระพุทธศาสนา พอถามอะไรก็ตาม ท่านบอกว่า “อนัตตา” ทั้งหมด ท่านก็เลยขอฟังธรรม พอฟังธรรมแล้วกลายเป็นอรหันต์จึงขอบวช กลายเป็นพระภิกษุสงฆ์ในพุทธศาสนา แล้วพวกทหารก็รับเข้าวังไป รับการแต่งตั้งให้เป็นอาจารย์ของพระเจ้าอโศกมหาราช เพราะว่าท่านทำนายไว้ตั้งแต่เด็กว่า พระเจ้าอโศกมหาราชต้องฆ่าพี่น้องตัวเอง แต่ว่าต่อไปจะเป็นกษัตริย์ที่ยิ่งใหญ่มาก

แสดงว่าเรื่องของอภิญญาสมาบัติ เรื่องของอนาคตังสญาณท่านชำนาญมาแล้ว เพียงแต่ว่าการปฏิบัติเพื่อพ้นทุกข์ท่านยังไม่มี แล้วบุญเก่าส่งให้ท่านไปเจอพระภิกษุในพุทธศาสนาพอดี ทั้ง ๆ ที่ตั้งใจไปอวดเขาว่าเราเป็นปริพาชก ได้เป็นอาจารย์ของพระเจ้าแผ่นดิน เขาส่งวอมารับ ท่านเองเป็นพระในพุทธศาสนา ท่านได้อะไรบ้าง แต่ปรากฏว่าเข้าไปถึงก็เจอของดีเข้า

ถาม : แล้วจริงไหมคะที่สัตว์จะสัมผัสได้ดีกว่าเรา ?
ตอบ : ของเขาจะดีกว่าเรามาก เพราะสัตว์ทั่ว ๆ ไปเขายังใช้ภาษาเสียง ภาษากาย ภาษาใจ ๓ อย่างรวมกัน ของเราได้แต่ภาษาเสียงกับภาษากาย ภาษากายก็อ่านไม่ค่อยออกแล้ว ยกเว้นบางท่าที่เป็นสากลจริง ๆ อย่างผลักมือออกก็ NO คราวนี้เมื่อภาษากายยังอ่านไม่ค่อยออก ภาษาใจ สภาพจิตที่หยาบก็อ่านไม่ออกไปด้วย

สมัยก่อนเขาไม่ต้องใช้ภาษามากมาย เพราะว่ามีภาษาใจเป็นหลัก แต่พอสภาพจิตของคนหยาบขึ้น ๆ จนรับภาษาใจไม่ได้ ก็ต้องเปล่งเสียงออกมาเพื่อสื่อสารกัน ก็เลยกลายเป็นภาษาโน้นภาษานี้เยอะแยะไปหมด

ถาม : กรรมมาขวางมากกว่า ?
ตอบ : ต้องบอกว่าคนเราสร้างกรรมไว้มากขึ้นเรื่อย ๆ สิ่งที่มาขัดขวางความสะดวกสบายที่ได้อำนวยจากบุญก็เลยน้อยลง จึงทำให้พวกความเป็นทิพย์ พวกภาษาใจต่าง ๆ ค่อย ๆ หายไป แล้วภาษากาย ภาษาเสียง ก็เจรจากันไม่ค่อยจะรู้เรื่อง เพราะต่างคนต่างแบกทิฐิมา

ลองไปคุยดูสิว่า ฉันปฏิบัติกรรมฐานสายนี้ดีกว่า เดี๋ยวมีคนมาช่วยกันเยอะเลย มาช่วยเสวนาด้วย ถึงได้บอกว่าคนเราสู้หมาไม่ได้ ลองอุ้มหมาไปประเทศฝรั่งเศส โยนลงไปเจอหมาด้วยก็คุยกันรู้เรื่องทันที ไม่เห็นต้องไปหัดภาษาฝรั่งเศสเลย เอาไปประเทศไหนก็ได้ โยนลงไปก็คุยกันได้ เพราะเขามีภาษากาย มีภาษาใจด้วย ของเรามีภาษาเสียงอย่างเดียวจึงสู้เขาไม่ได้

ถาม : อย่างนี้การรับรู้ด้วยใจเลย ก็ดีกว่าการแปลงเป็นเสียง ?
ตอบ : ดีกว่าเพราะเป็นความจริง เรื่องของวาจาเป็นมายาหลอกลวงกันได้ ใจคิดอย่างหนึ่ง ปากพูดอีกอย่างหนึ่ง มีน้องอยู่คนหนึ่ง เขาแทบจะรับสภาพสังคมปัจจุบันไม่ได้ เพราะว่าใครอยู่ใกล้นี่เขาอ่านความคิดได้หมด แล้วทำไมถึงพูดคนละอย่างกับที่เขาคิด เขาก็เลยเครียดอยู่คนเดียว อันนั้นก็ว่าเขาไม่ได้หรอก เขายังปล่อยไม่เป็น วางไม่เป็น ไปคิดอยู่อย่างเดียวว่า ทำไมถึงเป็นอย่างนั้น ทำไมถึงเป็นอย่างนี้ เครียดอยู่คนเดียว แต่ถ้าเราเห็นว่าปกติธรรมดาเขาก็เป็นอย่างนั้น อยากว่าอะไรก็เออ ๆ ค่ะ ๆ ไปตามเรื่องก็จบแล้ว

อย่างเรื่องที่เขาว่า ถ้าหากใครพูดอะไรมา แล้วเราอยากว่าเขาตอแหล ให้พูดว่า “อ๋อ..หรือคะ ?” อย่าไปด่าว่าเขาตอแหลนะ คุณแม่สอนไว้ ถ้าเขามาพูดโกหกก็ให้พูดว่า “อ๋อ..หรือคะ ?”

ถาม : ไปเช่าธงมหาพิชัยสงคราม เพื่อจะนำไปแจกทหารสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ ?
ตอบ : ให้ใช้คาถา “พุท ธะสัง มิ” ในการปลุกธง ก็คือ พุทธัง ธัมมัง สังฆัง สรณัง คัจฉามิ ธงมหาพิชัยสงคราม เป็นวัตถุมงคลที่อาตมาติดตัวอยู่ตลอดเวลาที่อยู่ชายแดน รับประกันคุณภาพ ชอบใจอยู่อย่างเดียวว่า จะปืนจะระเบิดอะไรยิงออกหมด แต่ไม่มีถูก นิสัยของอาตมาชอบเสียงดัง ๆ ได้ยินแล้วคึก ได้ยินแล้วจะวิ่งสวนกระสุนท่าเดียว หลวงพ่อวัดท่าซุงท่านถึงได้บอกว่า ลูกของท่านนี่กลัวไม่ได้

ถ้าพกธงมหาพิชัยสงครามอยู่ ตกอยู่ในวงล้อมนี่ เสียงปืนด้านไหนแน่นที่สุด ให้ฝ่าออกไปทางด้านนั้น วัดกันชัด ๆ เลยว่า เรายังกลัวหรือเปล่า ?

ถาม : อุเบกขาพรหมวิหารเป็นอย่างไรครับ ?
ตอบ : ถ้าอุเบกขาที่ทำถึงที่สุดเลยก็คือ ปล่อยวางแม้แต่สังขารร่างกายของเรา ซึ่งถ้าทำอย่างนั้นได้ ก็ต้องเป็นพระอรหันต์ไปเลย ที่เขาเรียกว่าสังขารุเปกขาญาณ ปล่อยวางในการปรุงแต่งทั้งปวง เห็นสักว่าเห็น ได้ยินสักแต่ว่าได้ยิน ได้กลิ่นสักแต่ว่าได้กลิ่น ได้รสสักแต่ว่าได้รส สัมผัสสักแต่ว่าสัมผัส หยุดการคิดเพราะเห็นโทษในสิ่งทั้งปวง นับว่าเป็นอุเบกขาที่แท้จริง

ถาม : แล้วกระแสแผ่ออกไปจะมีผลอย่างไรครับ ?
ตอบ : ถ้าบางคนไม่สังเกต บางทีท่านนั่งอยู่ก็ไม่เห็นท่าน เหมือนกับว่าท่านวางหมดทุกอย่างแล้ว จุดที่ท่านอยู่ก็เลยเหมือนกับไม่มีอะไรเลย ถ้าคนไม่สังเกตบางทีไม่เห็นท่านหรอก

ถาม : ตอนแรกคิดว่าอุเบกขาจะไม่มีการแผ่ออกไปอีก ?
ตอบ : แผ่ได้เหมือนกัน เพียงแต่ว่าลักษณะของการทำไปถึงอุเบกขาแล้ว ส่วนใหญ่จะประกอบไปด้วยปัญญามากเป็นพิเศษ เพราะมีปัญญาตั้งแต่รู้ว่า ในเมื่อเราแก้ไขไม่ได้ ดิ้นรนไปก็ไร้ประโยชน์..ใช่ไหม ? ปัญญาขั้นต้นก็ไล่ไปสิ ไล่ไปจนกระทั่งถึงเห็นทุกข์เห็นโทษก็เลยปล่อยวาง ไม่ไปแตะต้อง ทุกข์โทษเหล่านั้นก็ไม่เกิดขึ้น

ถาม : แล้วอุเบกขาจะเป็นฐานให้เข้าถึงอรูปฌานได้ไหมครับ ?
ตอบ : ถ้าเป็นอุเบกขา กำลังใช้ได้ แต่ถ้าจะทำอรูปฌาน อย่างน้อย ๆ ต้องจับภาพกสิณอย่างใดอย่างหนึ่งขึ้นมา ยกเว้นอากาสกสิณ หรือถ้าไม่มีความคล่องตัว ก็ต้องเว้นอาโลกกสิณไปด้วย

ถาม : ถ้ามีความคล่องตัวในอาโลกกสิณ ?
ตอบ : อาโลกกสิณจับเป็นดวงกสิณได้ยากเพราะอาศัยแสงสว่างเป็นดวงกสิณ

ถาม : แล้วถ้ามีความคล่องตัวก็จะแยกได้ ?
ตอบ : สามารถแยกได้ แต่คราวนี้ถ้าไม่มีความคล่องตัวก็เว้นไปเลย ไปจับกสิณที่อาศัยรูปชัด ๆ แทน คราวนี้พอจับกสิณแล้ว กำลังสมาธิที่ได้มาจากพรหมวิหาร ก็จะช่วยให้ดวงกสิณมั่นคงได้เร็ว จับติดตาได้ง่าย แล้วระดับการเปลี่ยนแปลงก็จะเกิดขึ้นเร็ว เพราะว่าสมาธิทรงตัวแล้ว

ถาม : แปลว่าต้องเปลี่ยนกองกรรมฐาน ?
ตอบ : ให้กลับมาใช้คำภาวนากับจับรูปก่อน แต่ว่าสมาธิก็เท่าเดิมที่เราเคยทำได้ ในเมื่อพื้นฐานสมาธิมี เรื่องนี้ก็ง่ายแล้ว

ถาม : แต่จริง ๆ พรหมวิหารก็เป็นตัวสนับสนุนกันใช่ไหมคะ ? ถ้าเราแผ่เมตตาไปด้วยสมาธิจะรวมตัวเร็ว อันนั้นคือเราเจริญพรหมวิหาร ?
ตอบ : เรื่องของพรหมวิหาร ๔ ช่วยให้กำลังใจไม่แห้งแล้ง เกิดความชุ่มชื่นเบิกบาน ทำแล้วไม่อิ่ม ไม่เบื่อ ไม่หน่าย ถ้าไม่มีพรหมวิหาร ๔ คอยช่วยอยู่ บางทีก็รู้สึกแห้งแล้งอย่างไรไม่รู้ แล้วก็พาให้เบื่อไปเอง

พระอาจารย์กล่าวว่า "ปฏิบัติธรรมงวดนี้คงได้สอนมากหน่อย เพราะว่าระยะหลายวัน ส่วนใหญ่อยากจะนำมาก แต่ก็ติดที่ว่าต้องทำวัตรเช้า ต้องบิณฑบาต ก็สอนได้วันละหน่อย บางคนก็สงสัยว่า "ไม่มีอะไรมากกว่านี้หรือ ?" อยากจะบอกกับเขาว่า "ถ้าเอ็งทำจริง ๆ จบเลยนะนั่น" แต่เขาไม่ค่อยจะสังเกตกัน แต่ที่เขาชอบกันเพราะว่า พอทำตามแล้วอารมณ์ใจทรงตัวเร็ว อาศัยคำแนะนำเป็นการโยงใจให้เกิดสมาธิ แต่ส่วนใหญ่พอถึงเวลาทำวัตรก็ปล่อยหลุดหมด"

ถาม : ตอนที่พระโพธิสัตว์จะบรรลุเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้ทรงยกปฏิจจสมุปบาทขึ้น ในขณะนั้นมีฌานหรือไม่ ?
ตอบ : ถ้าไม่มีกำลังฌาน การพิจารณาจะไม่ชัดเจน พอไป ๆ แล้วกำลังสมาธิหมด บางทีเหมือนกับคิดต่อไม่ได้ เพราะฉะนั้นถ้าไม่ได้ทรงฌานคล่องตัวนี่การพิจารณาทุกอย่างประโยชน์จะน้อยมาก ต้องบอกว่า “จำเป็นต้องทรงฌานเลย ถ้าจะพิจารณา”

ถ้าเราสังเกตหลวงพ่อวัดท่าซุงท่านจะบอกว่า “เข้าสมาธิให้เต็มที่ คลายออกมาแล้วพิจารณา” ก็คือเอากำลังจากสมาธินั่นแหละ ถ้าหากว่ารู้สึกมันจางไป พิจารณาไม่ชัดเจนก็เข้าสมาธิใหม่ คลายออกมาแล้วว่าใหม่ จำเป็นที่จะต้องใช้เลย ฉะนั้นเรื่องของสมาธินี่ทิ้งไม่ได้เด็ดขาด

ถาม : ถ้าเป็นโสดาปัตติมรรคเขาเรียกว่าอาสวักขยญาณไหมครับ ?
ตอบ : ยังไม่ถึง แต่ไม่ถอยหลังแล้ว เหมือนอย่างกับคนได้กินอาหารอร่อยแล้วติดใจ อย่างไรก็ต้องขึ้นหน้าไปกินให้ได้

ถาม : แล้วที่เขาว่าอาสวักขยญาณหมายถึงมรรค ๔ ผล ๔ นิพพาน ๑
ตอบ : อย่างน้อยต้องเป็นโสดาปัตติผลขึ้นไป ก็ตัดกิเลสไปได้ตามกำลังใจของตนเอง ถ้ายังไม่ได้โสดาปัตติผลขึ้นไปจะยังไม่เรียกว่าอาสวักขยญาณ เพราะว่าตัดกิเลสบางตัวยังไม่ได้

ถาม : ที่ถามอย่างนี้เพราะว่า ถ้าเข้าฌานสี่แล้วสามารถไปได้ถึงอาสวักขยญาณ
ตอบ : ถ้าหากว่ากำลังฌานสี่พอนี่ตัดได้ถึงระดับสุดท้ายเลย ถ้าหากว่าจะเอาเบื้องต้นอย่างพระโสดาบัน แค่ปฐมฌานก็เพียงพอแล้ว แต่ถ้าจะให้ดีก็ฌานสี่ปลอดภัยกว่า

ถาม : อภิญญากำลังใจที่จะใช้อยู่ระดับฌานไหนครับ ?
ตอบ : อย่างน้อยต้องเป็นฌานสี่คล่องตัว ถ้าได้สมาบัติแปดยิ่งดี บุคคลที่ทรงอภิญญาจริง ๆ แทบจะไม่ละจากการทรงฌานเลย ยิ่งพวกที่ใช้เป็นปกติ พูดง่าย ๆ ก็คืออยู่กับฌานไปเลย เพียงแต่ว่าขึ้น ลง อธิษฐานจนเกิดความคล่องตัว ท้ายสุดคิดแล้วก็เป็น ไม่ต้องเสียเวลาไปอธิษฐาน

ถาม : (ไม่ชัด)
ตอบ : ถ้าไม่มีกำลังของฌานก็ต้องเป็นอุปจารสมาธิอย่างต่ำ แต่ว่าพวกอภิญญานี่ต้องเป็นกำลังฌานสี่ทั้งนั้น