พระอาจารย์เล่าว่า "ช่วงสงกรานต์ที่ผ่านมา อาตมาไข้จับไป ๒ วัน เหตุเพราะญาติโยมมีเมตตา เห็นว่าอากาศร้อนมากจึงราดด้วยน้ำแข็งเป็นถังเลย

การอุ้มพระสรงน้ำของทางด้านวัดท่าขนุน เป็น Unseen Thailand ของการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย ปีนี้ Unseen มากกว่าปกติ เพราะว่าโยมอุ้มอาตมาผ่านไป เขาก็ราดด้วยน้ำแข็งทั้งถัง น้ำแข็งหลอดเต็มหน้าตักเลย

ต้องบอกว่าบางคนอยากจะได้บุญได้กุศลก็ทำจนสิ้นสติ ไม่ได้คิดว่าพระจะเป็นอย่างไรบ้าง อากาศร้อน ๆ พอโดนความเย็นขนาดนั้นเข้าก็เลยไข้จับ อย่าว่าแต่พระแก่อย่างอาตมาเลย ต่อให้เป็นพระหนุ่มเณรน้อยก็ไข้จับพอกัน"

พระอาจารย์เล่าว่า "สมัยที่ในหลวงรัชกาลที่ ๙ ยังอยู่ พวกเราส่วนหนึ่งยังเห็นว่า เมื่อพระองค์ท่านเสด็จ จะมีพสกนิกรจำนวนมากถวายเงิน ขอให้รู้ว่าการถวายเงินกับในหลวงนั้น มีที่มาจากวัดท่าซุงเป็นจุดแรกเริ่ม

ปี ๒๕๒๐ วันที่ ๒๐ เมษายน ในหลวงรัชกาลที่ ๙ พร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี เสด็จงานปิดทองฝังลูกนิมิตวัดท่าซุง

ลูกศิษย์สายวัดท่าซุงมีความเคยชินอยู่อย่างหนึ่ง ก็คือการถวายปัจจัยเพื่อร่วมบุญกับหลวงพ่อวัดท่าซุง เมื่อในหลวงเสด็จผ่าน ด้วยความเคยชินก็ควักเงินส่งให้ อาตมาเห็นแล้วก็ขำ ในหลวงท่านชะงักแล้วก็รับ ที่ชะงักเพราะว่าไม่เคยเจอมาก่อน ปรากฏว่ารับไปรับมา สองพระหัตถ์มีแต่ธนบัตรใบใหญ่บ้าง ใบเล็กบ้าง เต็มไปหมด ก็มีลูกศิษย์หลวงพ่อประเภทที่ไม่สนใจฟ้าสูงแผ่นดินต่ำ ส่งถุงก๊อบแก๊บถวาย ๑ ใบ พระองค์ท่านก็เอาปัจจัยทั้งหมดใส่ในถุง แล้วก็กางถุงรับเลย

นั่นคือจุดเริ่มต้นในการถวายเงินกับในหลวงหรือว่าสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ตลอดจนพระบรมวงศานุวงศ์ทุกพระองค์"

พระอาจารย์เล่าว่า "ท่านอาจารย์พลตรีเฉลิมชัย เสียงใหญ่ ผู้อำนวยการกองอนุศาสนาจารย์กองทัพบก ท่านเคยสอนตั้งแต่ตอนอาตมาเรียน ป.บส. ปี ๒๕๔๘ ท่านเคารพพระเณรสุดชีวิต ในสายตาของท่านอาจารย์ พระเณรทุกรูปเป็นพระอริยเจ้าหมด..! ถ้าหากว่าเป็นเรื่องเกี่ยวกับพระภิกษุสามเณร เกี่ยวกับพระพุทธศาสนา มีอะไรมาแผ้วพาน ท่านอาจารย์จะปกป้องด้วยชีวิต

ตอนท่านเป็นแค่ร้อยโท ยังกล้าเถียงผู้บัญชาการกองพล เพราะผู้บัญชาการกองพลใช้คำเรียกทหารเกณฑ์ว่า "ไอ้เณร" ท่านยกมือในท่ามกลางที่ประชุมเลยว่า "ขออภัยครับ...ขอให้ท่าน ผบ. ได้โปรดถอนคำพูดด้วย สามเณรเป็นเชื้อสายของสมณะ เป็นปูชนียบุคคลที่สมควรแก่การเคารพบูชา ไม่ควรใช้คำว่า "ไอ้" ครับ"

พระอาจารย์กล่าวว่า "ภาษาไทยเป็นภาษาที่ยาก เหตุที่ยากเพราะว่ามีการเปลี่ยนแปลงอยู่เรื่อย เพราะบรรดาราชบัณฑิตไม่มีอะไรทำ..! ต้องหาผลงานด้วยวิธีแก้ไขภาษาไทยให้ยุ่ง ๆ เข้าไว้

สมัยเด็ก ๆ อาตมาเรียน อินทรีย์ มี ย์ ที่แปลว่าเป็นใหญ่ นกอินทรีย์ก็คือนกใหญ่ ปลาอินทรีย์คือปลาใหญ่ สมัยนี้ ย์ หายไป

สิงห์โต สิงห์คือราชสีห์ สมัยนี้ ห์ หายไป

อาตมาเคยนั่งเถียงกับท่านอาจารย์ปู่ ศาสตราจารย์พิเศษจำนงค์ ทองประเสริฐ ราชบัณฑิต เถียงจนท่านอาจารย์ขอจับป้ายชื่อดูหน่อยว่าเป็นใคร ? ถามว่าทำไมท่านอาจารย์ต้องแก้ไขให้ยุ่งไปหมด ของเก่าก็ดีอยู่แล้ว

อย่างสมัยเด็ก ๆ ข้าวโพดใช้ ข้าวโภชน์ โภชนะ ที่แปลว่าอาหาร

นกพิลาป ที่แปลว่าคร่ำครวญ แปลว่าร้องไห้ เพราะว่านกชนิดนี้ครางฮือ ๆ เหมือนคนร้องไห้อยู่ตลอดเวลา

ท่านอาจารย์จำนงค์มีไม้ตายประเภทกูถูกเสมอ ก็คือทำไมเราต้องลากไปบวชด้วย ? ในความรู้สึกของท่านอาจารย์ก็คือ อะไรที่เลี่ยงจากภาษาบาลีได้ควรที่จะเลี่ยง ก็เลยมาแก้ไข ตัดโน่น ตัดนี่ออกไปให้ยุ่งไปหมด คนรุ่นหลังมาเรียนก็ไม่มีอะไร เพราะเรียนที่แก้ไขแล้ว แต่รุ่นของอาตมาค่อนข้างจะเครียด เพราะว่าเรียนมาอย่างหนึ่ง แล้วต้องมาเจอกับอีกอย่างหนึ่ง"

โยมเพิ่งไปผ่าตัดมา "สมัยนี้ส่วนแปลกปลอมในร่างกายมีมากขึ้นเรื่อย ๆ ส่วนใหญ่เกิดจากอาหารการกินของเรา สารพิษต่าง ๆ มีมากขึ้น บางอย่างก็ขึ้นอยู่กับการใช้ชีวิตประจำวันของเรา อย่างพวกที่เป็นโรคพังผืดยึด หรือว่าหินปูนเกาะกระดูก เกิดจากการทำอะไรท่าใดท่าหนึ่ง ซ้ำ ๆ กัน หรือว่านั่งโดยไม่ได้เคลื่อนไหวออกกำลังกายที่เหมาะสม ก็จะเป็นโรคนี้

วันก่อนมีคุณยายชื่อ อำมาน เป็นแม่ชี แต่งตัวคล้าย ๆ กับแม่ชีพม่า น่าจะเป็นแม่ชีพม่า เพราะว่าห่มจีวรสีชมพู แต่คุณยายเป็นคนอินเดีย อายุ ๙๐ กว่าปีแล้วยังเล่นโยคะสอนเด็ก ๆ ได้สบาย คุณยายบอกว่าไม่เคยเจ็บป่วยถึงขนาดเข้าโรงพยาบาลเลย เพราะอาศัยการออกกำลังด้วยการเล่นโยคะ

ถ้าถามว่าคุณยายเล่นโยคะแล้วมีผลเห็นขนาดไหน ก็ขนาดที่ว่าคุณยายนั่งเหยียดขาแล้วสามารถจับส้นเท้าต้วเองได้ ของพวกเรานี่ก้มยังไม่ถึงเลย"

พระอาจารย์เล่าว่า "ในอดีตอาตมาเคยเกิดที่ทิเบตเยอะมาก ทิเบตเป็นดินแดนของพุทธศาสนา โดยเฉพาะของมหายาน แล้วก็แปลงเป็นวัชรยาน ศาสนานี้พระภิกษุส่วนใหญ่มีแนวคิดในการเกิดใหม่เพื่อสร้างบารมี ซึ่งเรียกง่าย ๆ ก็คือมาสายพุทธภูมิ เพราะฉะนั้น...การเวียนว่ายตายเกิดจึงเป็นเรื่องปกติ

ถ้าครอบครัวไหนมีลูกชาย ต้องส่งลูกชายไปบวชอย่างน้อย ๑ คน ถ้าครอบครัวนั้นไม่มีลูกชาย เมื่อลูกสาวแต่งงานแล้ว พ่อจะไปบวชเอง เพราะฉะนั้น...คนทิเบตก็เลยบวชพระเกือบทั้งประเทศ พอบวชเข้าไปครูบาอาจารย์ที่ท่านมีทิพจักขุญาณ ก็จะมาดูอดีตชาติให้ว่าเคยศึกษาเล่าเรียนมาถึงระดับไหน แล้วก็ส่งไปหาครูบาอาจารย์ระดับนั้น ทบทวนความรู้สักหน่อยหนึ่ง แล้วก็เรียนระดับสูงกว่าขึ้นไปได้เลย ก็แปลว่าของเขาไม่ต้องเรียนย้อนของเดิม มีแต่ขึ้นหน้าอย่างเดียว"

ถาม : มนุษย์หิมะอยู่ในภูมิไหนครับ ?
ตอบ : น่าจะอยู่ในระดับสัตว์เดรัจฉาน แต่ภูมิปัญญาใกล้เคียงกับมนุษย์

พระอาจารย์กล่าวว่า "การทำบุญบ้าน โบราณของเรามีความเชื่อว่าสถานที่แต่ละแห่งจะมีผีบ้านผีเรือนอาศัยอยู่ ซึ่งบางคนเรียกว่า "ตายาย" นั่นเป็นความเชื่อที่ถูกต้องเลย

ถามว่าเรานับถือพุทธศาสนาแล้วยังต้องมีความเชื่อเหล่านี้อยู่หรือไม่ ? ขอบอกว่าความเชื่ออะไรที่เป็นความจริง ถ้าเราเชื่อแล้วปฏิบัติได้ถูกต้อง ได้รับความร่มเย็นเป็นสุขก็เป็นสิ่งที่ควรจะทำ โบราณเขาถึงได้ทำบุญบ้าน เพื่ออุทิศให้แก่เทวดาที่ปกปักรักษาตัวเอง อุทิศให้แก่เจ้าที่เจ้าทางที่ดูแลสถานที่นั้น และอุทิศให้กับบรรดาผีบ้านผีเรือนหรือว่าตายายที่อาศัยอยู่บริเวณนั้น ท่านทั้งหลายเหล่านี้ถ้าได้รับมิตรจิตก็มีมิตรใจตอบ เมื่อถึงเวลาอะไรที่ไม่เกินวิสัย ท่านสามารถช่วยได้ก็จะช่วย

ถามว่าในเรื่องการนับถือผีแบบนี้มีในประเทศอื่น ๆ หรือไม่ ? อาตมาขอยืนยันว่าศาสนาผีเป็นศาสนาแรกของโลก ไม่ว่าจะชาติใดภาษาใดก็ตามจะต้องนับถือผี นับถือธรรมชาติเป็นใหญ่มาก่อน หลังจากนั้นเมื่อเกิดศาสดาประกาศหลักธรรมคำสอนที่เหมาะสมขึ้นมา ก็มีคนยึดและปฏิบัติตาม แต่ส่วนใหญ่แล้วก็ยังไม่ละทิ้งของเก่า"

พระอาจารย์กล่าวว่า "เห็นโยมใส่แหวนเงินเยอะ ๆ แล้วนึกถึงคุณมะ คุณมะไปซื้อแหวนจากร้านเครื่องรางของขลัง แล้วเอามาให้ดู บอกว่า “ผมมั่นใจครับว่าไม่ใช่เขาสัตว์” อาตมาดูไปดูมาเสร็จสรรพก็บอกว่า “คุณมะโชคดีมากเลย อันนี้ไม่ใช่เขาสัตว์หรอก เป็นนอแรด” เป็นแหวนเก่า ๆ แล้วเขากลึงนอแรดเป็นหลังเบี้ย ทางร้านเขาก็ไม่รู้ว่าอะไร ส่วนใหญ่คิดว่าเป็นเขาควายเผือก"

พระอาจารย์กล่าวว่า “การออกกำลังเพื่อลดน้ำหนัก แรก ๆ เป็นเรื่องที่น่าเบื่อ จนกว่าเราจะพ้นความเมื่อยความปวดไปแล้ว บางคนสงสัยว่าหลวงพ่อไม่ได้ออกกำลังทำไมเดินป่าแข็งกว่าเขาอีก ต้องบอกว่าอยู่ตัวแล้ว สัก ๒๐ นาทีแรกจะปวดเมื่อยเหมือนคนปกตินั่นแหละ หลังจากนั้นพอเครื่องติดแล้วก็ไปได้เป็นวัน ๆ เลย”

พระอาจารย์กล่าวว่า “วันก่อนประหลาดมาก มีโยมถามว่าท่านฉันเพลเวลาเท่าไร มีเวลาเพลที่แตกต่างไปจากเดิมด้วยหรือ ?

ตั้งแต่โบร่ำโบราณว่า เวลาเพลก็คือตอนพระตีกลอง ๑๑ โมง มีเวลาไม่เกินเที่ยง แต่ความจริงในบาลีท่านบอกว่า “เอาไม้ปักลงแล้วเงาเลยไป ๒ นิ้วมือ” นั่นเกือบจะบ่าย ๒ โมง แต่คราวนี้ของเรานิยมเลิกเที่ยง ก็ต้องเที่ยงตามกัน

แล้วก็มีบางพวกถามว่าเวลาไปต่างประเทศ ฉันอาหารตามเวลาของเขาหรือของเรา ? ก็ต้องเวลาเขาสิ จะใช้เวลาของเราได้อย่างไร ? แต่ว่าตอนกลับจากอังกฤษ ขึ้นเครื่องตอนบ่าย ๔ โมงของเขา มาถึงบ้านเราเกือบ ๆ จะ ๑๒ โมง แล้วเขาค่อยมาเสิร์ฟอาหาร โอ้พระเจ้า...สรุปว่าอดไปเป็นวัน เพราะเวลาต่างกัน ๕ ชั่วโมง

ตอนนั้นไม่รู้จริง ๆ ว่าขอเขาก่อนเวลาได้ ไปเข้าใจว่าต้องรอเขาเสิร์ฟ อาตมาก็อ่านหนังสือไปเรื่อย หิวก็ช่างมัน คุยกับผีไปเรื่อยเปื่อยเพลิน ๆ ก็ลืมหิวได้เหมือนกัน”

พระอาจารย์กล่าวว่า “คนรับราชการ ถ้าหากว่าใช้เครื่องรางรูปลิงหรือหนุมานก็ถือว่าถูกโฉลก เพราะว่าหนุมานรับใช้พระราม ทำงานทุกอย่างไม่เคยพลาด ประสบความสำเร็จทุกเรื่อง เป็นเคล็ดลับอย่างหนึ่งที่โบราณท่านทำเครื่องรางรูปลิงหรือหนุมาน ก็คือให้ประสบความสำเร็จในหน้าที่การงาน แต่เรื่องอื่น ๆ ก็มี ที่พูดเรื่องนี้ก็คือเหมาะกับผู้ที่รับราชการ

แบบเดียวกับพระหลวงปู่ปานที่บอกไว้ว่า “นกทำนา เม่นเดินป่า ปลาค้าขาย ไก่หากิน ครุฑอำนาจ ลิงรับราชการ” แต่ปรากฏว่าท่านทำผงวิเศษเสร็จแล้วท่านก็คลุกรวมกัน เพราะฉะนั้น..พระของหลวงปู่ปานจึงมีอานุภาพเหมือนกันหมดทุกองค์ เพียงแต่ว่าทางด้านบางนกแขวก สมุทรสงคราม เขาเอาพระหลวงปู่ปานไปแขวนแก้ไข้มาลาเรีย เหมาะสำหรับคนบางนกแขวกอย่างเดียว เพราะว่าคนบางนกแขวกแขวนแล้วหาย อาตมาเองติดตัวมาตลอดก็ยังเป็นอยู่เรื่อย เพราะว่ากรรมหนัก

พระหลวงปู่ปานขี่ไก่องค์สวยที่สุดในโลกของอาตมา มีคนประมูลไปแล้ว ได้ทองคำมา ๒๒ บาท คิดดูว่าทอง ๒๒ บาทราคาเท่าไร ? ตีว่าบาทละสองหมื่นก็สี่แสนกว่า แต่องค์ที่เป็นแชมป์ในตลาดเขาขายสองล้าน ของอาตมาสวยกว่าแชมป์จึงถือว่าคุ้ม”

พระอาจารย์กล่าวว่า “ก่อนบวชอาตมาเลี้ยงหลานมา ๓๒ คน เลี้ยงจนเข็ดต้องหนีมาบวช พอบวชแล้วก็เลิกเลี้ยงหลาน มาเลี้ยงลูกแทน โดยเฉพาะลูกศิษย์

หลวงพ่อพระธรรมโพธิมงคล เจ้าคณะภาค ๑๔ วัดนิมมานนรดี ท่านบอกว่า “พระเราก็ห่วงอยู่แค่ ๒ ลูกเท่านั้น คือ ลูกศิษย์กับลูกสัตว์ ลูกศิษย์ที่เป็นญาติโยมทั่วไปก็ไม่กระไรนัก ไอ้ลูกศิษย์ที่เขามาฝากให้อยู่ด้วย ต้องเลี้ยงดูอบรมสั่งสอน ก็ต้องห่วงเหมือนกับลูกตัวเอง พวกแมวพวกหมาเลี้ยงเอาไว้เขารักเรา หวังพึ่งพาเรา ถึงเวลาออกไปทำงานข้างนอก ๒-๓ วัน กลับมาไม่มีพระเณรมารับสักคน มีแต่หมาวิ่งมารับ ก็เลยต้องห่วงหมา”

ช่วงนี้หมาที่วัดอาตมาก็อยู่ในช่วงลดน้ำหนัก ที่ลดน้ำหนักเพราะว่าเจ้าอาวาสออกไปหลายวัน ถ้าเจ้าอาวาสอยู่ก็กินดีอยู่ดีหน่อย เจ้าอาวาสไม่อยู่ก็ตามมีตามเกิดที่เขาเลี้ยง อาตมามีนิสัยเสียตรงที่ว่าตัวเองกินอะไรก็ได้ แต่ให้หมากินดีไว้ก่อน

พวกเราคงจะรู้จักขนมปังไส้สังขยาแม่ป๋วยลั้ง รู้ไหมว่าดังระดับประเทศ ? อาตมาซื้อเลี้ยงหมาตั้งแต่สมัยยังอยู่วัดท่าซุง หมากินกันชนิดตายกันไปข้างหนึ่ง ฉะนั้น...หมาที่อาตมาเลี้ยงสมัยวัดท่าซุงแต่ละตัวอ้วนเป็นหมูเลย เจอขนมปังไส้ครีม มีไข่ มีนมเนย ยิ่งถ้าหากวันไหนทำมาใหม่ ๆ นี่แหม...กินเสร็จวิ่งตามกันเป็นฝูง”

ถาม : อยากทราบความแตกต่างของอุปสมานุสติ ผลสมาบัติ และอากาสานัญจายตนะ ?
ตอบ : ต่างกันคนละโลกเลย อุปสมานุสติจริง ๆ แล้วเป็นสมถกรรมฐาน แต่หลวงพ่อวัดท่าซุงท่านสามารถทำเป็นวิปัสสนากรรมฐานได้ ก็คือให้เราพิจารณาร่างกายจนเกิดความเบื่อหน่าย ไม่ต้องการ แล้วเอาสภาพจิตของเราเกาะพระนิพพาน

ส่วนในเรื่องของผลสมาบัติ เป็นฌานสมาบัติทั่ว ๆ ไป อย่างเช่นฌาน ๑-๒-๓-๔ เพียงแต่ว่าผู้ที่เข้าถึงฌานนี้ต้องได้มรรคผลตั้งแต่พระโสดาบันขึ้นไป ในเมื่อได้มรรคผลนั้นแล้วจึงได้เรียกเป็นผลสมาบัติ ไม่อย่างนั้นก็เป็นสมาบัติธรรมดา

ส่วนอากาสานัญจายตนฌานนั้นเป็นการที่เราปล่อยวางรูป ไปยึดความว่างของอากาศแทน เพราะเห็นว่าโทษทั้งหลายเกิดจากรูป อากาสานัญจายตนญาณทำได้เต็มที่กำลังเท่ากับฌาน ๔ แต่การที่เห็นทุกข์เห็นโทษจากรูปนี่คล้าย ๆ กับวิปัสสนาญาณ เพียงแต่ว่ายังยึดในส่วนของฌานสมาบัติมากไป เลยไม่ใช่วิปัสสนาญาณ ต่างกันแค่นี้เอง

ถาม : ขั้นตอนของการไปสู่อารมณ์นั้น ?
ตอบ : ขั้นตอนของการไปสู่อารมณ์นั้น ผลสมาบัตินี่ถือว่า “ได้แล้ว” ถ้าอุปสมานุสตินี่เราต้องค่อย ๆ ทำไป บวกกับลมหายใจเข้าออก ถึงจะเป็นฌานสมาบัติได้

ส่วนของอากาสานัญจายตนฌานนั้น ถึงคุณจะไม่ได้อรูปฌานตัวนี้ แต่ต้องได้ฌาน ๔ แล้วจึงจะทำได้ ก็แปลว่า ผลสมาบัติกับอากาสานัญจายตนฌาน มีต้นทุนของตัวเองแล้ว แต่อุปสมานุสตินี่ต้องสร้างต้นทุนให้เกิดก่อน

ถาม : ที่ผมปฏิบัติมา ส่วนใหญ่จะได้ไม่เกินฌาน ๒ แต่ว่านาน ๆ ทีบังเอิญได้ถึงฌาน ๔ แล้วเกิดความรู้สึกว่าไม่มีอะไรเลย คล้ายกันไหมครับ ?
ตอบ : คล้ายกันเพราะว่าฌาน ๔ พอถึงตัวเอกัคตารมณ์ เป็นอารมณ์ที่ปราศจาก รัก โลภ โกรธ หลง เป็นการว่างจากกิเลส เพราะอำนาจฌานกดกิเลสดับลงไป

ส่วนอากาสานัญจายตนฌานนั้นยังมีความเข้าใจว่า “แม้แต่รูปฌานนี้ก็ยังเป็นโทษ เพราะมีรูปอยู่” ก็เลยเว้นจากรูปไปจับความว่างของอากาศแทน จะบอกว่าเป็นการเข้าใจผิดของคนโบราณก็ไม่ใช่ เพราะสามารถพัฒนาตัวเองขึ้นไปอีกระดับหนึ่ง ก็คือเพิ่มความคิด ตัวคิดนี้ก็คือคิดว่า “รูปทุกสิ่งทุกอย่างที่มีอยู่เป็นโทษ ในเมื่อโทษอาศัยรูปเป็นที่เกิด เราก็ทิ้งรูปเสีย เมื่ออากาศว่าง ไม่มีรูป ก็ไปเกาะอากาศแทน” ด้วยความคิดว่าน่าจะทำให้พ้นได้ แต่ความจริงก็คือพัฒนาขึ้นไปขั้นเดียว ยังไม่พ้นอย่างที่ต้องการ

ถาม : สมมติตอนนั้นถึงฌาน ๔ แล้ว ตอนนั้นมีสติ แล้วก็เอกัคคตาฯ ?
ตอบ : อยู่ที่เรา ถ้าเราสามารถทำจนเกิดความคล่องตัวได้ ที่เรียกว่ามีวสีในการเข้า วสีในการออก ถ้าสามารถทำถึงระดับนั้นได้ แม้แต่อยู่ในสมาธิก็สามารถที่จะคิดพินิจพิจารณาได้

ถาม : เราคิดว่าคล้าย ๆ กัน ?
ตอบ : คล้าย ๆ กัน จะว่าไปแล้วก็คือราคาเท่ากัน เพียงแต่ว่าอากาสานัญจายตนะฯ มีความคิดเพิ่มขึ้นมาหน่อยหนึ่ง

ถาม : หลังจากนั้น ช่วงแรกจะเป็นความมืดสนิท ไม่มีอะไรเลย ต่อไปเป็นความสว่างในทุกมิติ สองอย่างนี้ต่างกัน ?
ตอบ : จะว่าไปแล้วช่วงแรกคือเรากำลังเข้าถึง ถ้าเราเข้าถึงจนมีความชำนาญแล้ว พอเข้าไปปุ๊บจะมีความสว่างโพลงอยู่จุดใดจุดหนึ่ง อาจจะอยู่ตรงหน้า อาจจะอยู่บริเวณจมูก ปาก ในอก ส่วนใดส่วนหนึ่งก็ได้ เพียงแต่ว่าความสว่างนี้ไม่ใช่ความสว่างของแสงทั่วไป แต่เป็นความสว่างจากจิต ก็เลยทำให้เรารู้สึกว่าสว่างมาก บางคนก็ไปเพลิดเพลินติดอยู่กับแสงสว่างนั้น กลายเป็นเกิดโทษเพราะว่าปฏิบัติเมื่อไรก็อยากเห็น เมื่อมีความอยากเห็น สภาพจิตฟุ้งซ่านก็ไม่ได้เห็นอีก

ถาม : มีอยู่ครั้งหนึ่งผมนอนหลับอยู่ จิตก็เข้าฌานเอง แล้วก็ทะลุไปอีกจักรวาลหนึ่งซึ่งมีความสว่าง แนว ๆ อวกาศ แต่เป็นอวกาศที่สว่างไปหมดทุกมิติ ทีนี้รู้สึกไม่มีตัวตน เป็นอากาสานัญจายตนะหรือเปล่าครับ ?
ตอบ : ยังไม่ใช่ ต้องบอกว่าหากเหตุปัจจัยลงตัวก็สามารถที่จะทรงฌานเองได้ อย่างเช่นว่าก่อนนอนของเราอาจจะไม่ได้ยึดถืออะไร ปล่อยสบาย ๆ พอดีลงล็อกเลย ก็สามารถทรงฌานของมันเองได้ แต่ขอให้เข้าใจว่าความสว่างของสภาพจิตเรา ขึ้นอยู่กับกำลังของสมาธิ สมาธิยิ่งสูงเท่าไรก็สว่างเท่านั้น แต่ว่าเป็นลักษณะของความสว่างจ้าเฉย ๆ ไม่ได้มีประกายพิเศษในลักษณะของพระอริยะเจ้า เป็นความสว่างคนละประเภทกัน

ถาม : แต่ว่าไม่มีอะไร มีแต่สติ ?
ตอบ : จะไม่มีอะไร เหตุที่ไม่มีอะไรเพราะว่าสภาพจิตไม่มีการปรุงแต่ง ถ้าปรุงเมื่อไรจะรู้สึกทันทีว่า “มี” อันดับแรก คือ มีตัวเราที่เป็นผู้รู้อยู่ ในเมื่อมีตัวเราที่เป็นผู้รู้อยู่ ก็ปรุงต่ออีกหน่อย เดี๋ยวตัวกูของกูจะมา พยายามต่อท้ายด้วยวิปัสสนาญาณ พิจารณาให้เห็นความไม่เที่ยง ความเป็นทุกข์ ความไม่มีอะไรเป็นเรา เป็นของเรา พอสภาพจิตปล่อยวางได้ ไม่เอาร่างกายจริง ๆ ก็สบายแล้ว