ว่าด้วยเรื่องปัญญา

[เถรี]

คนที่รู้ข้อธรรม รู้หลักการปฏิบัติแต่ไม่สามารถนำมาใช้จริงให้เกิดผลได้ โบราณเขาเรียกว่า ความรู้ท่วมหัวเอาตัวไม่รอด

ปัญญานั้นมีสามระดับ สุตมยปัญญา ปัญญาที่เกิดจากการเรียนรู้สั่งสม จินตมยปัญญาเอามาขบคิดแล้วเกิดความรู้ความเข้าใจขึ้น แต่ก็ยังไม่ใช่ภาวนามยปัญญา ที่เอาไปใช้งานจริงได้

ประสบการณ์มีทั้งเรียนรู้ด้วยตนเองและก็เรียนลัด เรียนรู้ด้วยตนเองก็คือพบมาด้วยตนเอง ถึงเวลาแล้วแก้ไขอย่างไรให้หลุดพ้นไปได้ ก็นำไปบอกกล่าวสั่งสอนตักเตือนคนอื่นเขาต่อ เรียนลัดก็คือการที่เราศึกษาจากผู้อื่น อย่างเช่นศึกษาจากตำรา จากหนังสือที่เขาเขียนมา

หนังสือแต่ละเล่มกว่าคนเขียนจะเขียนออกมาได้ บางทีเป็นประสบการณ์แทบทั้งชีวิตของเขา เราเสียเวลาอ่านชั่วโมงสองชั่วโมงหมดเล่ม เราก็รู้เท่าเขาที่ลำบากมาหลายสิบปี แล้วถ้าเกิดเหตุการณ์เดียวกันขึ้น เราก็สามารถนำไปใช้งานได้เลย

ส่วนอีกอย่างหนึ่งก็คือการเข้าหาผู้ใหญ่ การเข้าหานักปราชญ์ มีการสนทนาธรรมกันตามวาระ พูดคุยกันตามวาระที่เรียกว่า ธัมมัสสากัจฉา ท่านคุยเกี่ยวกับประสบการณ์ไปเรื่อย เราก็กำหนดจดจำเอาไว้ ศึกษาเรียนรู้เอาไว้ ถึงเวลาเกิดขึ้นจะได้ใช้แก้ไขทัน พระพุทธเจ้าจึงได้กล่าวว่า กาเลนะ ธัมมัสสากัจฉา เอตัมมังคะละมุตตะมัง การสนทนาธรรมตามวาระอันควร จัดว่าเป็นมงคลอย่างยิ่ง

วิชาโลกเรียนเท่าไรไม่รู้จบ แต่วิชาธรรมถ้าเราเรียนและปฏิบัติจะจบได้ง่าย ทางโลกเหมือนกับต้นธารออกทะเล มีแต่กว้างไปเรื่อย ๆ แต่ทางธรรมเป็นการทวนจากทะเลมาหาต้นน้ำ จะแคบลงเรื่อย ๆ ท้ายสุดก็สิ้นสุดลงจนได้ เราเรียนวิชาทางโลกจริง ๆ ก็คือเพื่อช่วยประกอบอาชีพ เพื่อช่วยประกอบการทำมาหากิน แต่การเรียนรู้ทางธรรม เพื่อเอาตัวรอดจากวัฏสงสารซึ่งน่ากลัวมาก ๆ

ปัญญาสาม (สุตตะ จินตะ ภาวนา) ที่ว่าไปเมื่อครู่เป็นปัญญาอย่างหนึ่ง อีกอย่างหนึ่งก็เป็นปัญญาเหมือนกัน เริ่มจากสหชาติกปัญญา เป็นปัญญาที่มีมาพร้อมกับการเกิด จะเรียกว่าสัญชาตญาณก็ได้ ความรู้ที่สั่งสมข้ามชาติข้ามภพมาก็ได้ อย่างน้อยก็มีปัญญารู้จักเอาตัวรอดจากภัยต่าง ๆ รู้จักกิน รู้จักนอน รู้จักสืบพันธุ์

อย่างที่สองเรียกว่า ปาริหาริกปัญญา เป็นปัญญาที่เกิดจากการศึกษาและสั่งสมเอา ค่อย ๆ เกิดเป็นประสบการณ์ชีวิตและนำไปถ่ายทอดให้คนอื่นต่อได้ หรือว่าเอาไว้รักษาตนเองให้อยู่รอดในสังคมนี้ได้ แม้อยู่อย่างไม่มีความสุขมาก ก็อยู่ในสังคมได้แบบไม่ลำบากมากนัก

อย่างสุดท้ายเรียกว่า เนปักกะปัญญา เป็นปัญญาที่สอนให้เราเอาตัวรอดจากวัฏสงสาร จากทะเลทุกข์ ถ้าปัญญาอย่างสุดท้ายนี้ เราเรียนรู้ได้ ศึกษาได้ ถ้าสามารถทำได้ก็จะจบ แต่ปัญญาสองประการแรกเรียนไปเท่าไรก็ไม่จบ เรื่องของธรรมะ บางทีหมวดเดียวกัน พระพุทธเจ้าท่านตรัสเอาไว้เป็นสิบ ๆ อย่าง

ส่วนใหญ่ของพวกเราแล้ว เป็นสุตตะมยปัญญา ไม่ค่อยจะจินตามยปัญญาเพราะขี้เกียจคิดกัน เหมือนกับอ้าปากรอ รอคนอื่นป้อนข้าวให้กิน พอไม่ป้อนก็หิวไส้กิ่ว.. หากินเองไม่เป็น ต้องพยายามหาให้เป็น จะได้ไม่ต้องมาเสียเวลามาป้อนกันมาก

เทศน์ที่บ้านอนุสาวรีย์
๓ พฤษภาคม ๒๕๕๒