ขั้นตอนการพิจารณาตัวเอง

[โอรส]

ถาม : บางครั้งรู้สึกว่าหนูไม่สามารถพิจารณาตัวเองได้ค่ะ อยากรู้ขั้นตอนว่าหนูจะพิจารณาตัวเองอย่างไร ?
ตอบ : พยายามดูให้เห็นตลอดว่า ตั้งแต่เราลืมตาตื่นจนหลับตานอนนั้น มีอะไรที่เราไม่ต้องทนบ้าง ? ทุกอย่างที่เราต้องทนล้วนแต่เป็นทุกข์ทั้งนั้น

ไม่ล้างหน้าได้ไหม ? ไม่แปรงฟันไหวไหม ? ไม่อาบน้ำได้ไหม ? ไม่กินข้าวได้ไหม ? ไม่อึไม่ฉี่ได้ไหม ? ทุกอย่างล้วนแต่เป็นสิ่งที่เราต้องทนและต้องทำอยู่ตลอดเวลา แม้กระทั่งทำงานทำการเพื่อเลี้ยงร่างกายนี้..เหนื่อยไหม ? สิ่งทั้งหลายเหล่านี้ล้วนแล้วแต่เป็นทุกข์ทั้งสิ้น

ตั้งแต่ตื่นจนกระทั่งหลับมีความทุกข์อย่างไรดูให้เห็นให้หมด แม้กระทั่งกินข้าวก็ดูว่าเราทุกข์ไหม ? ลองเอามือยื่นเข้ายื่นออกสักหมื่นครั้งดูสิ..เมื่อยขนาดไหน ? แล้วกินมา ๑๐ กว่าปีนี่กี่ครั้งเข้าไปแล้ว ? สมเด็จพระเทพฯ พระราชทานปริญญาบัตร..ใช่ไหม ? ถ้าเราลองไปยื่นแขนขนาดนั้นบ้าง มีหวังยกแขนไม่ขึ้นหรอก แบบนั้นเป็นทุกข์ขนาดไหน ? เราตักข้าวเข้าปากก็เหมือนกัน ก็ต้องทำแบบนี้

มีอะไรที่ไม่ทุกข์บ้าง ? ..ไม่มีหรอก.. ดูให้เห็นให้ได้ตลอดเวลา พอเห็นแล้วให้ถามตัวเองว่า "ในเมื่อร่างกายมีความทุกข์ขนาดนี้ โลกที่มีความทุกข์ขนาดนี้ เรายังอยากเกิดอีกไหม ?" ถ้ายังอยากเกิดก็ไปเกิดเพื่อทุกข์เสียให้พอ ถ้าไม่อยากเกิดหรือเข็ดแล้ว ถามตัวเองดูสิว่า

คนที่เรารักมีไหม ?
ตอบว่า "มี"

แต่ถึงเวลาแล้ว ต่างคนต่างเกิด ต่างคนต่างตาย ต่างคนต่างทุกข์ใช่ไหม ?
ตอบว่า "ใช่"

ของที่เรารักมีไหม ?
ตอบว่า "มี" แต่ถึงเวลาต้องพลัดพรากจากกันไป ไม่พังก่อน เราก็ตายก่อน

ทรัพย์สมบัติต่าง ๆ มีไหม ?
ตอบว่า "มี" แต่อาศัยใช้ในโลกหน้าได้ไหม ? ...ก็ใช้ได้เฉพาะตอนเรามีชีวิตอยู่เท่านั้น

ในเมื่อทุกสิ่งล้วนแล้วแต่ไม่มีแก่นสาร เกิดขึ้นในเบื้องต้น เปลี่ยนแปลงในท่ามกลาง ตายไปในที่สุด แม้กระทั่งร่างกายของเราก็เป็นดังนี้ เอาเถอะ..ในเมื่อเราต้องทุกข์กับร่างกายนี้ ก็ขอมาเพื่อทุกข์แบบนี้ในชาตินี้ชาติเดียว เราอยากโง่เกิดมาแล้ว ขึ้นชื่อว่าการเกิดจะไม่มีสำหรับเราอีกต่อไป ตายเมื่อไรเราขอไปพระนิพพานที่เดียว

พอพิจารณาอย่างนี้เสร็จ ให้เอากำลังการพิจารณาเกาะพระนิพพานไว้ ตั้งใจว่าเราจะอยู่ตรงหน้าพระนี้ให้นานที่สุดเท่าที่จะนานได้ ถ้าถึงเวลาที่จะทำงานทำการ ก็ลุกไปทำงานทำการได้ ไม่ว่าจะกินข้าว จะอาบน้ำ จะไปทำงานท่าไหนก็ตาม ให้แบ่งความรู้สึกส่วนหนึ่งเกาะพระนิพพานไว้อย่างนี้เสมอ ๆ ทุกวัน กำลังใจที่เราเห็นทุกข์เห็นโทษในร่างกาย เห็นทุกข์เห็นโทษในโลกนี้แล้ว ไปเกาะพระนิพพานก็จะมั่นคง ยิ่งทำไปจะยิ่งอยู่นาน ยิ่งมั่นคงไปเรื่อย ๆ เดี๋ยวพระนิพพานก็เป็นของเราเองโดยอัตโนมัติ


สนทนากับพระอาจารย์เล็ก สุธมฺมปญฺโญ
ณ บ้านอนุสาวรีย์ฯ เดือนกันยายน พุทธศักราช ๒๕๔๕