[ป้านุช]

เริ่มแรกก็คิดว่าจะเลือก เฉพาะตอนที่น่าสนใจนำมาให้อ่านกัน แต่พออ่านจากหนังสือแล้วก็คิดว่าน่าจะนำมาโพสต์ให้ได้อ่านกันแบบเต็มเล่มน่าจะดี

จึงขอเริ่มตั้งแต่พระเจ้ามิลินท์เสด็จไปยังที่อยู่ของพระนาคเสน พร้อมด้วยปวงอำมาตย์และฝูงชน

เปิดประเด็นสนทนา:ปัญหาพระนาคเสน

เมื่อพระเจ้ามิลินท์เสด็จไปถึง ทรงปราศรัยกับพระนาคเสนแล้ว จึงมีพระราชดำรัสว่า ข้าพเจ้ามีความประสงค์จะสนทนากับพระคุณเจ้า
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร ขอพระองค์ทรงตรัสมาเถิด อาตมภาพก็ใคร่จะฟังอยู่

ม. ข้าพเจ้าพูดแล้ว พระคุณเจ้าฟังเอาเถิด
น. อาตมภาพฟังแล้ว พระองค์ตรัสมาเถิด

ม. พระคุณเจ้าฟังได้ยินว่ากระไร
น. พระองค์ตรัสมาว่ากระไร

ม. ก็ข้าพเจ้าได้ถามพระคุณเจ้าแล้ว
น. อาตมภาพก็ได้ถวายวิสัชนาแล้ว

ม. พระคุณเจ้าวิสัชนามาว่ากระไร
น. พระองค์ตรัสถามว่ากระไร

เมื่อได้ฟังทั้งสองฝ่ายชิงไหวชิงพริบกันเช่นนั้น ประชาชนได้แซ่ซ้องสาธุการ พร้อมกราบทูลพระเจ้ามิลินท์ว่า ข้าแต่พระมหาราชเจ้า ขอพระองค์ทรงตรัสถามปัญหาในทันทีนี้เถิด

พระเจ้ามิลินท์จึงตรัสถามว่า ดูก่อนพระคุณเจ้า ธรรมดาผู้จะสนทนากันควรรู้จักชื่อสกุลกันก่อน เพราะฉะนั้นข้าพเจ้าขอทราบว่าพระคุณเจ้า ชื่ออะไร
พระนาคเสนทูลตอบว่า อันชื่อของข้าพเจ้านั้น เพื่อนบรรพชิต เรียกว่านาคเสน แต่โยมทั้ง ๒ เรียกนาคเสนบ้าง วีรเสนบ้าง สุรเสนบ้าง สีหเสนบ้าง
ขอถวายพระพร อันชื่อเหล่านี้เป็นคำที่ตั้งขึ้นเพื่อใช้เรียกกันเท่านั้น ตัวบุคคลอันพึงจะค้นได้ในชื่อหามีไม่

ทันใดนั้น พระเจ้ามิลินท์ได้ตรัสประกาศให้ประชาชนได้ยินทั่วกันว่า ท่านทั้งหลายจงเป็นพยานจำคำพระนาคเสนไว้ ครั้นแล้วจึงหันมาตรัสกับพระนาคเสนต่อไปว่า
ดูก่อนพระคุณเจ้า ถ้าคนเราไม่มีตัวตนจริงอย่างพระคุณเจ้าว่า ใครเล่าถวายบาตรจีวรแก่พระคุณเจ้า ใครเป็นผู้ใช้สอยบาตรจีวรนั้น และหากใครฆ่าพระคุณเจ้าก็คงจะไม่บาป

ครั้นแล้ว พระเจ้ามิลินท์จึงได้ซักไซร้ไถ่ถามต่อไปว่า ที่พระคุณเจ้าแสดงชื่อว่านาคเสนนั้น อะไรเล่าเป็นนาคเสน
ผมหรือเป็นนาคเสน ซึ่งพระนาคเสนตอบว่า มิใช่ พระเจ้ามิลินท์จึงได้ตรัสถาม ไล่เลียงต่อไปถึง ขน เล็บ ฟัน หนังฯลฯ จนครบอวัยวะ ๓๒ แล้วไล่ต่อด้วยขันธ์ ๕ ตลอดจนสิ่งที่มิใช่ขันธ์ ๕
ซึ่งพระนาคเสนตอบปฏิเสธโดยตลอด

พระเจ้ามิลินท์ได้ที จึงตรัสเย้ยว่า ข้าพเจ้าถามไล่เลียงพระคุณเจ้าก็ไม่พบว่าอะไรเป็นนาคเสน พระคุณเจ้าคงพูดเหลวไหลเสียแล้ว

ก่อนที่พระนาคเสนจะถวายวิสัชนา ได้กล่าวปราศรัยว่า พระองค์เป็นกษัตริย์ เสด็จออกจากพระนครเวลาเที่ยง กรวดทรายตามทางกำลังร้อนจัด
ขอถวายพระพร พระองค์เสด็จพระราชดำเนินมาด้วยพระบาทหรือด้วยราชพาหนะ

พระเจ้ามิลินท์ตรัสตอบว่า ข้าพเจ้ามาด้วยราชรถ

พระนาคเสนจึงทูลถามว่า ถ้าพระองค์เสด็จมาด้วยราชรถ ขอพระองค์ตรัสบอกแก่อาตมาว่า อะไรเป็นรถ งอนหรือเป็นรถ
ซึ่งพระเจ้ามิลินท์ตอบว่า มิใช่ พระนาคเสนจึงได้ถามไล่เลียงต่อไปถึงเพลา แอก และองค์ประกอบอย่างอื่น ตลอดจนสิ่งที่นอกเหนือจากองค์ประกอบเหล่านั้น
ซึ่งพระเจ้ามิลินท์ก็ตอบปฏิเสธโดยตลอด

พระนาคเสนจึงทูลว่า อาตมภาพทูลถามพระองค์ก็ไม่พบว่าอะไรเป็นรถ พระองค์ตรัสไม่สมกับพระดำรัสเบื้องต้น

ขณะนั้น ประชาชนต่างพากันแซ่ซ้องสาธุการถวายพระนาคเสน แล้วกราบทูลพระเจ้ามิลินท์ว่า ข้าแต่พระมหาราชเจ้า ขอพระองค์ทรงตรัสแก้เสียบัดนี้เถิด

พระเจ้ามิลินท์จึงตรัสว่า ดูก่อนพระนาคเสน คำว่ารถซึ่งข้าพเจ้าตอบพระคุณเจ้าในเบื้องแรกนั้น อาศัยทั้งงอนทั้งเพลา เป็นต้น รวมกันเข้า จึงมีชื่อเรียกเช่นนั้น
พระนาคเสนจึงทูลว่า ขอถวายพระพร พระองค์ตรัสถูกแล้ว หากแม้คำว่านาคเสนซึ่งเป็นชื่อของอาตมภาพก็เช่นกัน
อาศัยทั้งรูปและนามประชุมกันเข้า จึงมีชื่อเรียกเช่นนั้น แต่ว่าเมื่อพูดให้ถึงที่สุดหรือพูดโดยปรมัตถ์แล้ว ก็หามีตัวบุคคลให้พึงค้นในชื่อนั้นไม่

เมื่อพระนาคเสนได้แก้ปัญหาเช่นนี้แล้ว พระเจ้ามิลินท์จึงตรัสชมเชยว่า น่าฟัง ข้าพเจ้าไม่เคยได้ยินได้ฟังดังนี้เลย พระคุณเจ้าวิสัชนาปัญหาได้ไพเราะจริง
หากว่าพระพุทธเจ้ายังดำรงพระชนม์อยู่ ก็คงจะประทานสาธุการเป็นแน่