[ป้านุช]

ในการทำสังคายนาพระมหากัสสปเถระได้สมมติตนเองเพื่อถามพระวินัย และพระอุบาลีเถระ
(เป็นผู้ได้รับการยกย่องจากพระพุทธเจ้าว่าเป็นเลิศในการปฏิบัติตามพระวินัยได้อย่างถูกต้อง)สมมติตนเพื่อตอบพระวินัย

พระมหากัสสปเถระได้เริ่มต้นถามพระวินัยด้วยบทปฐมปราชิก
ซึ่งเป็นพระวินัยข้อแรกที่พระพุทธองค์ทรงบัญญัติแก่พระสาวก
เมื่อพระอุบาลีเถระตอบแล้ว พระอรหันต์ ๕๐๐ องค์ตอบรับตรงกันก็ได้ทำ คณสาธยาย (สวดเป็นหมู่)

ในเวลาที่พระอรหันต์ ๕๐๐ องค์เริ่มสวด แผ่นดินใหญ่ได้เป็นเหมือนให้สาธุการ ไหวจนถึงน้ำรองแผ่นดิน
จากนั้นก็ทำการสังคายนาแต่ละคัมภีร์
และพระอรหันต์เริ่มทำการคณสาธยายแผ่นดินใหญ่ก็ได้ไหวเหมือนดังข้างต้น

ครั้นสังคายนาพระวินัยเสร็จแล้วท่านพระมหากัสสปเถระ ก็ได้สังคายนาพระธรรม
(สุตตันตปิฎกและอภิธรรมปิฎก) ต่อไป โดยสมมติตนเป็นผู้ถาม และพระอานนท์เถระ
(เป็นผู้ที่พระพุทธเจ้ายกย่องว่าเป็นเลิศทางพหูสูตร คือ มีความจำดี) เป็นผู้ตอบ

เมื่อพระอานนท์เถระตอบแล้ว และพระอรหันต์ ๕๐๐ องค์ตอบรับตรงกัน จึงเริ่มทำคณสาธยายพระธรรมในแต่ละพระสูตร
ซึ่งในเวลาที่พระอรหันต์ ๕๐๐ องค์ทำคณสาธยายนั้น แผ่นดินใหญ่ก็ได้ไหวเหมือนกับที่ได้กล่าวมาแล้ว

จากเรื่องราวที่ปรากฏในอรรถกถาข้างต้น
จะพบว่าการสาธยายพระไตรปิฎกได้ทำกันมาตั้งแต่ในอดีตคือครั้งพุทธกาล

หลังจากที่ได้ทำสังคายนาเสร็จแล้ว ต่อจากครั้งนั้นไม่มีหลักฐานว่าได้มีการทำคณสาธยายพระไตรปิฎกอีกเลย
ไม่ว่าจะทำโดยฝ่ายพระภิกษุหรือฝ่ายฆราวาส ทั้งนี้อาจเนื่องด้วยในครั้งพุทธกาลยังไม่มีการจารอักษร(จดบันทึก)
ฉะนั้น จึงต้องใช้การทรงจำโดยการท่องพระธรรมและพระวินัย
ซึ่งได้เล่าเรียนมาจากผู้เป็นอาจารย์ และถ่ายทอดสืบมาด้วยการท่องจำ

การสังคายนาในครั้งนั้น ก็เพื่อจะสอบทานพระธรรมและพระวินัยให้ตรงกัน
จึงต้องมีการถามตอบต่อหน้าพระเถระผู้เป็นพระอรหันต์ ๕๐๐ องค์
ที่ได้ฟังธรรมเฉพาะเบี้องพระพักตร์ของพระผู้มีพระภาคเจ้า
เมื่อยอมรับตรงกันจึงได้ทำการคณสาธยายคือสวดพร้อมกันทั้ง ๕๐๐ องค์

และด้วยกำลังของพระอรหันต์ผู้มีอานุภาพยิ่งใหญ่
จึงทำให้แผ่นดินใหญ่ได้ไหวประหนึ่งเป็นการรับรองสาธุการในพระธรรมและพระวินัยที่ได้สังคายนาแล้วนี้

พระอรหันต์ทั้งหลายเป็นผู้ปฏิบัติดี ปฏิบัติชอบ
มีกิจที่จะพึงกระทำคือการจาริกไปเพื่อประกาศพระธรรมที่ไพเราะในเบื้องต้น ไพเราะในท่ามกลาง ไพเราะในที่สุด