[โอรส]

ถาม : แล้วคำภาวนาจำเป็นไหมคะ ?
ตอบ : จำเป็น คำภาวนาพร้อมกับลมหายใจเข้าออกนั้นสำคัญที่สุด ถ้าไม่มีอานาปานุสติกรรมฐาน กรรมฐานทุกกองจะได้ประมาณแค่อุปจารสมาธิเท่านั้น ทรงฌานไม่ได้

ถาม : ความรู้สึกจะต้องได้ขนาดไหน ?
ตอบ : ถ้าภาพกสิณนั้นสว่างเจิดจ้าเหมือนกับเรามองกระจกสะท้อนแสงอาทิตย์ นั่นก็คือฌาน ๔

ส่วนเรื่องลม ๓ ฐาน ๗ ฐานอะไรนั่น เมื่อถึงตอนนั้นไม่ต้องไปคิดถึง เพราะว่าถึงเวลาบางครั้งคำภาวนาก็หายไปเฉย ๆ เราแค่กำหนดรู้ตามภาพเท่านั้นว่า ตอนนี้เป็นอย่างนี้ ตอนนี้เป็นอย่างนี้

ถาม : จำเป็นต้องทำอานาปาฯ ด้วยหรือคะ ?
ตอบ : จำเป็นต้องใช้เลย กรรมฐานทุกกองที่เหลืออีก ๓๙ กอง ถ้าไม่ได้อานาปานานุสติควบด้วย อย่างเก่งก็ได้แค่อุปจารสมาธิ

ชอบทำกสิณก็ดีเพราะว่ากสิณเป็นพื้นฐานของฤทธิ์ พอได้กสิณคล่องแล้ว ต่อไปก็เล่นสมาบัติ ๘ ต่อ สมาบัติ ๘ นี้ เว้นจากอากาสกสิณ เรายกกสิณขึ้นมากองหนึ่งแล้วเพิกภาพกสิณนั้นเสีย ฝึกทำอรูปฌานให้เกิดขึ้นต่อไป


สนทนากับพระอาจารย์เล็ก สุธมฺมปญฺโญ
ณ บ้านอนุสาวรีย์ฯ เดือนกุมภาพันธ์ พุทธศักราช ๒๕๔๔