[เถรี]

"สมัยที่สมเด็จพระราชชายาเจ้าดารารัศมีมาอยู่กรุงเทพฯ ด้วยความที่เขายังมองว่าลาวต่ำต้อยกว่า ก็เลยทำให้พระองค์ท่านค่อนข้างจะโดนกีดกัน มาตอนหลังจึงทูลขอกลับไปเชียงใหม่ โดยเฉพาะพระองค์ท่านไม่มีพระโอรสให้ด้วย มีพระธิดาองค์เดียว คือ พระองค์เจ้าหญิงวิมลนาคนพีสี ต้องบอกว่าพระองค์ท่านอดทนมาก ๆ รอบข้างล้วนแล้วแต่เป็นคนละเชื้อชาติเผ่าพันธุ์กับตนเอง ในเมื่อไม่เหมือนเขา ไปอยู่กลางกลุ่มเขา ก็โดนกีดกันบ้าง โดนรังแกบ้างเป็นธรรมดา

ประเทศเล็ก ๆ ในสมัยก่อนอยู่ยาก อยู่ในลักษณะเหมือนกับเป็นลูกไล่เขา คำว่าลูกไล่นี่เกิดจากการกัดปลา การกัดปลาก็ต้องหาปลากัดตัวที่ไม่เก่ง ปล่อยลงไปให้ตัวที่เราทะนุถนอมฟูมฟักมาให้ไล่กัด สร้างความมั่นใจให้กับปลาตัวนั้น ลงมากี่ตัว ๆ ก็กัดกระจายหมด ต่อไปเจอใครจะได้ไม่กลัวเขา แล้วก็เรียกตัวที่โดนจับยัดไปให้เขาฟัดว่า "ลูกไล่" คือโดนเขาไล่กัดอย่างเดียว

คราวนี้บรรดาประเทศเล็ก ๆ ในสมัยก่อนวางตัวลำบาก ต้องคอยดูทางลมอยู่เรื่อย สมัยนั้นล้านนาซึ่งจริง ๆ ก็คือเมืองเชียงใหม่ เป็นประเทศเล็ก ต้องคอยมองว่าสยามจะเข้มแข็งขึ้นมา หรือว่าพม่าจะเข้มแข็งขึ้นมา ต้องคอยดูทิศทางลม คอยโอนอ่อนผ่อนตามเขา ก็เลยเกิดปัญหาตรงที่ช่วงนั้นสยามมีอำนาจขึ้นมา ทางด้านพม่ามัวแต่รบกับอังกฤษอยู่ พอเจ้าน้อยศุขเกษมที่ไปเรียนที่มะละแหม่งไปได้มะเมียะกลับมา เขาถึงต้องบังคับให้เอาไปคืน เพราะว่าตอนนี้ประกาศตัวว่าเป็นประเทศราชของสยามแล้ว อยู่ ๆ ลูกไปแต่งสาวพม่ามา หมายความว่าอย่างไร ? เลยกลายเป็นว่าแม้กระทั่งความรัก ก็ไม่สามารถเป็นไปตามที่ตนเองต้องการได้ ทุกอย่างเท่ากับเป็นเกมการเมืองไปหมด

การที่พระราชชายาเจ้าดารารัศมีมาถวายตัวกับรัชกาลที่ ๕ ก็ถือว่าเป็นเกมการเมืองอย่างหนึ่งของเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ ก็คือสร้างสัมพันธ์กับสยามให้ใกล้ชิด จะได้ช่วยปกป้องดูแลตนเอง ป้องกันไม่ให้พม่ามารุกราน"