[เถรี]

พระอาจารย์กล่าวว่า "ปกติถ้าเป็นการปฏิบัติธรรม ถ้าผ่านขั้นตอนหนึ่ง ๆ พระพุทธเจ้าท่านให้มีการทบทวน อย่างที่เรียกว่าอนุโลม ปฏิโลม ก็คือขึ้นหน้าถอยหลัง ถอยหลังขึ้นหน้า อันดับแรกก็คือเพื่อให้มั่นใจว่าทำได้แล้วจริง อันดับที่สองก็คือทบทวนขั้นตอนต่าง ๆ ให้ขึ้นใจ เมื่อบอกกล่าวผู้อื่นจะได้บอกกล่าวได้โดยง่ายและสะดวก

องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสรู้ เสวยวิมุติสุขอยู่ ๔๙ วัน มีการทบทวนข้อธรรมที่พระองค์ท่านตรัสรู้ ที่บอกไว้ชัดเจนที่สุดก็คือพระอภิธรรม ทบทวน ๗ วันเต็ม ๆ เมื่อทบทวนจนมั่นใจ พระองค์ถึงได้ตรัสว่า กตํ กรณียํ งานทุกอย่างทำหมดแล้ว นาปรํ อิตถตฺตาย ไม่มีอะไรให้ทำอีกแล้ว

คราวนี้อย่างที่อาตมาเรียนจบ ถ้าหากว่านับทางโลกก็คือหมดแล้ว ที่หมดแล้วก็คือที่สูงกว่าปริญญาเอกไม่มีแล้ว ตอนนี้อยู่บนยอดเขาเอเวอเรสต์แล้ว รู้สึกโหวงเหวงอย่างไรพิกล เหมือนอย่างกับไม่ทันจะได้อะไรเลย ไปนึกถึงที่หลวงปู่มหาอำพันท่านเขียนติดหัวเตียงไว้ว่า

วิชาโลกเรียนเท่าไรไม่รู้จบ
พื้นพิภพกลมกว้างใหญ่ลึกไพศาล
วิชาธรรมเรียนและทำจนชำนาญ
ย่อมพบพานจุดจบสบสุขเอย