[วาโยรัตนะ]

เมื่อผู้สำเร็จปรอทเหาะไปถึงที่นั่นจะตกลงไปในบ่อ ร่ายกายที่เป็นมนุษย์อยู่แต่เดิมจะสูญสลายไปในทันที แล้วเกิดเป็นฟองน้ำปุดขึ้นมาลอยบนผิวน้ำ นางจันทรเทวีผู้รักษาบ่อน้ำจะคอยเอามือช้อนฟองน้ำนั้น บัดดลฟองน้ำจะเปลี่ยนสภาพเป็นเด็กอ่อน แล้วเติบโตโดยลำดับเป็นวิทยาธร


วิทยาธรที่ปรากฏตามจิตรกรรมฝาผนังมีแต่เพศชาย กล่าวกันว่ามีอิทธิฤทธิ์เหาะเหินเดินอากาศได้ ใครฆ่าก็ไม่ตาย แม้ต้องศาสตราวุธใด ๆ ก็เป็นแต่สิ้นสติไปชั่วขณะหนึ่ง ครั้นลมพัดมาก็กลับฟื้นขึ้นได้ มีอายุยืนอยู่คอยท่าพระศรีอาริยเมตไตรยซึ่งจะมาตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าในอนาคต



ในป่าหิมพานต์มีต้นไม้วิเศษชนิดหนึ่งคือ มักกลีผล หรือนารีผล ไม้ชนิดนี้มีผลเป็นรูปสตรี “งามนักดังสาวอันพึงใหญ่ได้ ๑๖ ปี แลฝูงผู้ชายได้เห็นก็มีใจรักกัน” (ไตรภูมิพระร่วง) นารีผลนี้เป็นที่ปรารถนาของเหล่านักสิทธิ์วิทยาธรต่างชิงกันเก็บไปเชยชม
ปรกติวิทยาธรถือกิ่งไม้เป็นอาวุธ ซึ่งกิ่งไม้นั้นจะกลายเป็นพระขรรค์ทันทีเมื่อปรารถนาจะให้เป็น ผิวกายของวิทยาธรมีทั้งสีเหลือง สีขาว สีดำ ฯลฯ บางตนมีหน้าตางดงาม แต่บางตนก็มีหน้าตาเหี่ยวย่น หนวดเครารุงรังไม่น่าดูเนื่องจากผู้ที่จะสำเร็จปรอทเป็นบุคคลหลายจำพวก แม้เมื่อได้รับการชุบให้เป็นวิทยาธรแล้วก็ยังไม่ทิ้งเค้าของชาติกำเนิดเดิม
นักสิทธิ์วิทยาธรในสมุดภาพวัดหัวกระบือเล่มนี้มีทั้งหมด ๓ คู่ (๖ภาพ) ทุกภาพมีหน้าตาแปลก ๆ กันไป แต่ไม่ครบ ๑๒ เชื้อชาติอย่างที่โบราณเรียกว่าวิทยาธร ๑๒ ภาษา ทุกตนประนมมือถือช่อดอกไม้บูชาพระพุทธคุณ ในภาพนี้วิทยาธรเทิดมือทั้งสองขึ้นเหนือศีรษะแบบ “อุตตมางคศิโรตม์” เฟื่องช่อดอกไม้ที่อ่อนโน้มลงมาให้ความรู้สึกถึงศรัทธาอันบริสุทธิ์



เป็นอันว่าครบถ้วนกระบวนความทั้ง ๓ ตอนของสมุดภาพวัดหัวกระบือ เล่ม ๑ ผมหวังเป็นอย่างยิ่งว่า ท่านผู้อ่านและท่านผู้ชม คงจะได้รับรู้ถึงอรรถรสของสุนทรียภาพแห่งความงาม ในงานจิตรกรรมสมัยอยุธยาตอนปลายแล้วในระดับหนึ่ง ในโอกาสต่อ ๆ ไปผมจะได้พยายามค้นคว้าเสาะหาข้อมูล ที่เป็นประโยชน์ในการศึกษาผลงานศิลปะของไทยเราแขนงต่าง ๆ เพิ่มขึ้นมาอีก ซึ่งจะส่งผลให้เห็นถึงวิวัฒนาการจากอดีตมาสู่ปัจจุบันได้อย่างชัดเจนขึ้น หากแม้นว่าท่านผู้อ่าน หรือท่านผู้ชม จะมีข้อเสนอแนะประการใดและได้กรุณาให้คำติชมต่อเรื่องที่นำเสนอมานี้ ผมยินดีน้อมรับทุก ๆ ความคิดเห็นเพื่อที่จะได้นำมาปรับปรุงแก้ไขให้ถูกต้อง และเป็นประโยชน์ต่อส่วนรวมให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้ ครับ...

จากสมุดภาพวัดหัวกระบือเล่มนี้ มีลักษณะเป็นสมุดไทยขาว เขียนด้วยหมึกดำ ตัวอักษรขอม ภาษาบาลี เรื่อง พระพุทธคุณคัมภีร์ สถานที่เก็บรักษาคือ วัดหัวกระบือ เขตบางขุนเทียน กรุงเทพมหานคร