[เถรี]

ถ้าจะให้เป็นวิปัสสนากรรมฐานก็คือพิจารณาให้เห็นว่า ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง มีสภาพไม่เที่ยงเป็นปกติ เกิดขึ้นแล้วก็มีการเปลี่ยนแปลงไป อย่างเช่นว่า ผมก็ยาวไปเรื่อย ๆ หลุดร่วงไป เปลี่ยนสีไป ลักษณะการเปลี่ยนคือการเปลี่ยนตามสภาพ คือการค่อย ๆ ก้าวเข้าไปสู่ความแก่ ไม่ใช่ลักษณะที่เราไปเปลี่ยนสีด้วยการโกรกผมมา

เส้นขนก็ลักษณะเดียวกัน เกิดขึ้นแล้วก็หลุดร่วงไป เส้นใหม่ก็เกิดขึ้นมา เล็บก็งอกยาวขึ้นมา ต่อให้ตัดให้แต่งอย่างไรก็ยังคงงอกขึ้นมาเปลี่ยนแปลงไปเรื่อย ๆ ฟันก็เช่นเดียวกัน จากฟันน้ำนมกลายเป็นฟันแท้ จากฟันแท้กลายเป็นฟันปลอม หนังก็มีการเปลี่ยนแปลงอยู่ทุกเวลา ทุกนาทีทุกวินาที เราเห็นหรือไม่เห็นเท่านั้น เซลล์ต่าง ๆ เกิดการตายทับซ้อนกันเป็นขี้ไคล พออายุมากขึ้นความเต่งตึงลดน้อยลง ความเหี่ยวย่นปรากฏขึ้น

เราจะเห็นอย่างชัดเจนว่าสภาพของ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง นี้ มีความไม่เที่ยงเป็นปกติ ถ้าเราไปยึดถือมั่นหมายเมื่อไรก็จะทุกข์ เพราะว่าต้องตะเกียกตะกายรักษาให้คงสภาพ ลองคิดดูว่าบุคคลหนึ่งโดยเฉพาะคนผมยาวไม่สระผมสักวันหนึ่งก็แย่แล้ว แล้วการสระผมลำบากแค่ไหน คิดว่า ๑๕ นาทีไม่น่าจะเสร็จ แล้วลองคิดดูว่าถ้าเราต้องสระผมต่อเนื่องกันไป วันนี้ ๑๕ นาที พรุ่งนี้ ๑๕ นาที มะรืนนี้ ๑๕ นาที แค่คิดถึงระยะเวลารวม ๆ ก็น่าเหนื่อยใจ เรื่องของ ขน เล็บ ฟัน หนัง ก็ลักษณะเดียวกัน ต้องคอยรักษาสภาพอยู่ไม่ให้สกปรก อาบน้ำ ขัดสีฉวีวรรณ ตกแต่งให้สวยงาม ไม่อย่างนั้นแล้วแม้แต่ตัวเราก็ทนไม่ได้

ความเหนื่อยยากจากการดูแลรักษานี้เห็นชัด ๆ ว่าสร้างทุกข์ให้แก่เรา แล้วก็ยังมีทุกข์จากโรคภัยไข้เจ็บต่าง ๆ เบียดเบียน อย่างเช่นว่าผมแตกปลายเพราะสารอาหารไม่พอ ผมหลุดร่วงเพราะว่าแก่ ผมร่วงเป็นหย่อม ๆ เพราะติดเชื้อรา หรือขนตามร่างกายของเรามีการหลุดร่วง บางคนขนมากเกินไป เช่น ขนหน้าแข้งหรือขนแขนมากเกินไปก็ต้องเสียเวลาไปกำจัด เพราะไม่ชอบใจ ก็เป็นทุกข์ เรื่องของเล็บก็มีเล็บขบ เป็นหนอง เรื่องของฟันก็มีฟันผุ ฟันแตก ฟันหัก ฟันคุด ซึ่งสร้างความทุกข์ให้แก่เราตลอดเวลา