[วาโยรัตนะ]

บทสรุป
Conclusion


ช่างสิบหมู่ เป็นสถาบันทางการช่างศิลปกรรมแบบไทยประเพณีสถาบันหนึ่ง บุคคลที่มีความสามารถ และฝีมือเป็นช่างในถาบันนี้ จัดเป็นช่างหลวงจำพวกหนึ่งและเป็นข้าราชการที่ได้รับการจัดตั้งขึ้นเป็นส่วนราชการ ที่ฐานะเป็น "กรม" ในราชการของราชสำนักเมื่อสยามประเทศยังปกครองด้วยระบบราชาธิปไตย
ช่างสิบหมู่ ซึ่งเป็นนามของช่างหลวงหมู่นี้ กล่าวโดยเฉพาะคำว่า "สิบ" คำนี้มีนัยว่าแต่คำว่า "สิปป" ซึ่งเป็นคำ บาลี มีความหมายตรงกันกับคำ "ศิลป" เป็นภาษาสันสกฤตว่าฝีมือ ฝีมือทางการช่าง การแสดงออกซึ่งอารมณ์ สะเทือนใจให้ประจักษ์เห็นแต่คำว่า "สิปป" นี้เมื่อผ่านกาลเวลาอันยาวนาน การพูดเอ่ยนามนี้โดยขาดความระมัด ระวังประการหนึ่ง ความบกพร่องและไม่พิถีพิถันในการเขียนคำ "สิปป" ให้ครบถ้วนอีกประการหนึ่ง ก็เป็นเหตุให้คำ "สิปป" กล่อนและกลายเป็น "สิบ" ดังที่ปรากฏในภายหลัง ดังนี้ช่างสิปปหมู่คือช่างศิลปก็เลือนมาเป็นช่างสิบหมู่ คือช่างศิลปก็เลือนมาเป็นช่างสิบหมู่ ซึ่งเสียความหมายนามอันสำคัญของหมู่ช่างจำพวกนี้ไปโดยรู้เท่าไม่ถึงการ
ช่างสิบหมู่ ซึ่งมีฐานะเป็นกรมชื่อ "กรมช่างสิบหมู่" จัดเป็นส่วนราชการ ที่ได้รวบรวมช่างฝีมือประเภทต่างๆ มาประจำราชการมากกว่าส่วนราชการที่เกี่ยวกับการช่างส่วนอื่น มีภาระหน้าที่สนองราชการในการสร้างสรรค์ งานศิลปกรรมแบบไทยประเพณีเนื่องด้วยสถาปัตยกรรม ประติมากรรม จิตรกรรม หัตถศิลปต่างๆ ที่เป็นงานใน ราชการส่วนพระมหากษัตริย์ งานสถาปนาและบูรณะปฏิสังขรณ์ศาสนสถาน งานสาธารณสถาน ที่เป็นศิลปกรรม อันงดงามมีคุณค่าทั้งด้านรูปลักษณ์และศิลปลักษณ์
ช่างสิบหมู่ อาจกล่าวได้ว่าเป็นสถาบันผลิตต้นแบบว่าด้วย รูปลักษณ์หลักการและวิธีการช่างศิลปแบบไทย ประเพณี งานของช่างสิบหมู่แต่ละประเภท ที่ได้รับการสร้างสรรค์และแสดงออกให้เห็น ย่อมเป็นแบบฉบับที่ได้รับ การนำไปเป็นแบบแผนของช่างระดับพื้นบ้าน สร้างทำงานศิลปแพร่ออกไปเป็นลำดับมาทุกสมัย สถาบันช่างสิบหมู่ จึงมีความสำคัญในฐานะองค์การที่มีบทบาทกำหนดสาระและกระสวนวัฒนธรรมทางศิลปแก่สังคมมาเป็นลำดับ ช่างสิบหมู่ ยังควรกล่าวได้ว่าเป็นสถาบันที่คงความเป็นเอกลักษณ์ของงานช่างศิลปกรรมแบบไทยประเพณี มาตลอดกาลอันยาวนาน โดยมิได้ขาดตอนในสยามประเทศถ้าจะมีคำกล่าวแย้งขึ้นในตอนนี้ว่าก็ในกระบวนกระสวน ของรูปลักษณ์ในงานศิลปกรรมแบบไทยประเพณีที่ได้รับการสร้างขึ้นในเวลาต่างสมัยห่างช่วงเวลากันนั้น หาได้มี รูปแบบเป็นรูปรอยเกียวกันไม่ จะว่าช่างสิบหมู่คงความเป็นเอกลักษณ์ไว้ได้เช่นไร ความสงกาประการนี้พึงเฉลยได้ ว่างานศิลปกรรมเป็นภาวะที่ไม่หยุดนิ่งย่อมเปลี่ยนภาวะบางประการไปในความเลื่อนไหลของกาลเวลานี้เป็นสัจธรรม กาลเวลาและสังคมอาจเป็นเหตุให้รูปลักษณ์ภายนอกของงานศิลปกรรมต้องเปลี่ยนแปรไปบ้าง แต่ชื่อว่าศิลปกรรม แบบไทยประเพณีนั้น แม้ว่ารูปลักษณ์จะถูกกำหนดให้เปลี่ยนไปตามกาลเวลาและภาวะทางสังคมก็ดี ทว่าในทางคติ ความเชื่อขนบนิยมที่เป็นแบบฉบับหลักการ และวิธีการสร้างสรรค์ที่เป็นแบบแผนสำหรับงานศิลปกรรมแบบไทย ประเพณีนั้น ยังคงเป็นแก่นเป็นประเพณีนิยมในสถาบันช่างสิบหมู่มาอย่างมั่นคงมาโดยลำดับดังนี้ ช่างสิบหมู่ กรมช่างสิบหมู่จึงเป็นสถาบันที่มีบทบาทสำคัญในการผดุงรักษา และถ่ายทอดภูมิปัญญาทางการสร้างสรรค์ ศิลปกรรมและงานศิลปซึ่งเป็นสมบัติทางวัฒนธรรมของประเทศชาติสถาบันหนึ่งแห่งสยามประเทศโดยแท้
ช่างสิบหมู่ และกรมช่างสิบหมู่เป็นส่วนราชการที่พระมหากษัตริย์ผู้ทรงเป็นพระประมุขแห่งพระราชอาณาจักร ทรงเห็นและเข้าพระราชหฤทัยเป็นอย่างแน่แท้ว่า ช่างสิบหมู่นี้เป็นคณะบุคคลที่มีความสามารถและฝีมือในการช่าง ประเภทต่างๆ อาจนิรมิตสิ่งที่วิจิตรงดงามพิสดารนานาประการ ให้เป็นที่พึงชมพึงนิยมในหมู่ชนที่ได้ชื่อว่าเข้าถึง วัฒนธรรมและอารยธรรม อนึ่งสิ่งวิจิตรงดงามพิสดารซึ่งชื่อว่าศิลปกรรมทั้งปวงก็ล้วนแต่เป็นประจักษ์พยานแสดง ออกซึ่งวัฒนธรรมและอารยธรรม พึงมีในผู้สร้างและผู้เสพย์โดยแท้ ดังนี้พระมหากษัตริย์แต่อดีตจึงโปรดให้จัดตั้ง กรมช่างสิบหมู่นี้ขึ้น เพื่อสนองราชการสร้างสรรค์งานศิลปกรรมอันเป็นสิ่งเชิดหน้าชูตาแก่บ้านเมืองขึ้น และพระมหา กษัตริย์ลำดับพระองค์แต่อดีตสมัยก็ทรงพระราชูปถัมภ์ช่าง และกรมช่างสิบหมู่มาด้วยดีโดยลำดับ ดังจะเห็นได้จาก ประจักษ์พยานที่เป็นงานเนื่องด้วย สถาปัตยกรรมประติมากรรม จิตรกรรม หัตถศิลปนานาประการซึ่งยังคงอยู่บ้าง ในลักษณะโบราณสถาน และโบราณวัตถุจากอดีต กับที่ยังพบเห็นได้ในลักษณะศิลปสถานและศิลปวัตถุใน ปัจจุบัน กระนั้นก็ตาม เมื่อกาลเวลาล่วงเลยมา สภาพสังคมและสยามประเทศได้รับการเปลี่ยนแปลงการปกครองมา เป็นระบอบประชาธิปไตย ระบบและแบบแผนที่เป็นราชการในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ก็ได้รับการปรับเปลี่ยน ให้เป็นไปตามความต้องการและเหมาะสมกับระบบและแบบแผนในระบอบการปกครองอย่างใหม่ กรมช่างสิบหมู่ เป็นส่วนราชการในระบอบเดิมย่อมได้รับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงคราวใหญ่ครั้งนั้น เป็นเหตุให้กรมช่าง สิบหมู่หมดบทบาทสำคัญที่จะจรรโลงศิลปกรรมแบบไทยประเพณีซึ่งเป็นเอกลักษณ์ทางศิลปแห่งสยามประเทศไว้ได้ ต่อไป และเป็นการสิ้นสภาพกรมช่างสิบหมู่ที่เป็นสถาบันการช่างศิลปกรรมแบบไทยประเพณีที่ธำรงอยู่อย่าง ต่อเนื่องมาเป็นเวลานับด้วยศตวรรษๆ ไปจากสยามประเทศโดยไม่อาจฟื้นกลับคืนตราบกระทั่งปัจจุบัน