[เถรี]

คราวนี้การที่เราปฏิบัติในศีลและในปัญญานั้น มีความเนื่องด้วยสมาธิอย่างสูงยิ่ง ก็คือบุคคลที่ระมัดระวัง รู้จักรักษาศีลไม่ให้บกพร่อง ก็ย่อมทรงสมาธิได้โดยอัตโนมัติ บุคคลที่ทรงสมาธิได้มั่นคง สภาพจิตสงบเยือกเย็น ก็จะมีปัญญามองเห็นความเป็นจริง ว่าสภาพของร่างกายนี้ก็ดี ร่างกายของคนอื่นก็ดี ร่างกายของสัตว์อื่นก็ดี หรือว่าโลกนี้ก็ตาม เกิดขึ้นในเบื้องต้น เปลี่ยนแปลงในท่ามกลาง สลายไปในที่สุด หาความเที่ยงแท้แน่นอนไม่ได้

ระหว่างที่ดำรงขันธ์คือชีวิตนี้อยู่ ก็ประกอบไปด้วยความทุกข์ ทุกข์ของการเกิด ทุกข์ของการแก่ ทุกข์ของการเจ็บ ทุกข์ของการตาย ทุกข์ของการพลัดพรากจากของรักของชอบใจ ทุกข์ของการประสบกับสิ่งที่ไม่รักไม่ชอบใจ ทุกข์ของความปรารถนาไม่สมหวัง ทุกข์ของการกระทบกระทั่งอารมณ์ที่ไม่ชอบใจ เป็นต้น

จนกระทั่งท้ายสุด ก็คือทุกข์จนกระทั่งบีบคั้นร่างกายนี้แตกสลาย ที่เรียกว่าทุกข์ของความตาย และโดยเฉพาะอัตภาพร่างกายนี้ไม่มีอะไรเป็นเราเป็นของเรา เป็นเพียงองค์ประกอบขึ้นมาจากธาตุทั้ง ๔ คือดิน คือน้ำ คือลม คือไฟ ให้เราได้อาศัยอยู่เพียงชั่วคราว พร้อมที่จะเสื่อมสลายตายพังไปอยู่ตลอดเวลา ไม่อยู่ภายใต้การบังคับบัญชา ต้องเรียกว่าไม่มีอะไรให้ยึดถือมั่นหมายว่าเป็นเราเป็นของเราได้

ถ้าหากว่าเราสามารถมองเห็นชัดเจนมาถึงตรงนี้ กำลังใจของเราก็จะคลายจากความยึดมั่นถือมั่น เพราะเห็นชัดว่าไม่มีอะไรเป็นเราเป็นของเรา สักแต่ว่าเป็นเครื่องให้อาศัยเท่านั้น สภาพจิตก็จะถอนออกจากการยึดถือในร่างกายนี้ ถอนออกมาจากการยึดถือในร่างกายคนอื่น ถอนมาจากการยึดถือในร่างกายของสัตว์อื่น ถอนมาจากการยึดมั่นถือมั่นในโลก ไม่มีความปรารถนาในการเกิดอีก ถ้าอย่างนั้นเราก็มีโอกาสที่จะหลุดพ้นเข้าสู่พระนิพพาน