[เถรี]

องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าจึงดับตั้งแต่อวิชชา ก็คือต้นเหตุ ซึ่งความจริงการดับนั้นจะเป็นการย้อนรอยถอยหลังไป ตามหลักธรรมที่เรียกว่าปฏิจจสมุปบาท เพียงแต่ว่ากระผม/อาตมภาพไม่มีเวลาอธิบายนาน เพราะว่าปฏิจจสมุปบาทถ้าจะว่ากันจริง ๆ รายละเอียดคงต้องว่ากันเป็นเดือน..! ต้องเอาแค่หยาบ ๆ คร่าว ๆ ดังที่ว่ามา

ในเมื่อพระองค์ท่านเข้าถึงตรงนี้ จึงตรัสรู้ด้วยหลักธรรมที่พระองค์ท่านเข้าถึงเอง จนได้นามว่า สัมมาสัมพุทโธ คือ ตรัสรู้เองโดยชอบ เพราะว่าครูอื่น ๆ สอนไม่ถึงตรงนี้

คุณข้อต่อไปคือ วิชชาจะระณะสัมปันโน เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยความรู้และความประพฤติที่ดีทั้งปวง ที่สมัยนี้ใช้คำว่า "ความรู้คู่คุณธรรม"

สุคโต มีความหมายว่าไปดีแล้ว เอาสูงสุดเลยก็คือ พระองค์ท่านหลุดพ้นจากกองทุกข์ เข้าสู่พระนิพพานแล้ว ถ้าเอาระดับต่ำลงมา ที่พวกเราสัมผัสได้ก็คือ พระองค์ท่านไปที่ใดก็ตาม ก็จะมีแต่สิ่งที่ดีที่งามเกิดขึ้นในที่นั้น ถ้าหากว่าเราดูพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ก็จะเห็นว่า บางทีดินฟ้าอากาศแห้งแล้งแทบตาย พอพระองค์ท่านเสด็จไป ฝนก็ตก เหล่านี้เป็นต้น

โลกะวิทู เป็นผู้รู้แจ้งโลก คำว่าโลกในที่นี้มีทั้งโอกาสโลก โลกก็คือโลกใบนี้และดวงดาวต่าง ๆ พระองค์ท่านรู้แจ้งแทงตลอดในอนันตจักรวาล สัตวโลก โลกคือหมู่สัตว์ ทุกภพ ทุกภูมิ ทุกหมู่ ทุกเหล่า ใครไปเกิดในสถานที่นั้นด้วยกรรมอะไร พระองค์ท่านรู้แจ้งเห็นจริงทั้งหมด และท้ายที่สุด สังขารโลก โลกคือสังขารร่างกายนี้ ที่จำเป็นจะต้องมองเห็นให้ชัดเจนว่า ประกอบไปด้วยความไม่เที่ยง เป็นทุกข์ ไม่มีอะไรเป็นเราเป็นของเรา แล้วสละการยึดการเกาะออกไปเสีย

อะนุตะโร ปุริสสะทัมมะสาระถิ ทรงเป็นสารถี ผู้ฝึกบุคคลที่ไม่มีใครฝึกได้ยิ่งไปกว่าพระองค์ท่านอีกแล้ว ในบาลีใช้คำว่า กุลบุตรผู้มีวาสนาจะเข้าถึงมรรคผล ที่องค์สมเด็จพระทศพลจะฝึกสอนไม่ได้นั้นไม่มี

สัตถา เทวะมะนุสสานัง ก็คือพระองค์ท่านเป็นครูของทั้งมนุษย์และเทวดา

พุทโธ เป็นผู้แจ้ง เป็นผู้ตื่นแล้ว จากอวิชชา ความมืดบอดทั้งปวง เป็นผู้เบิกบาน คือไม่มีสิ่งหนึ่งประการใดที่จะมาทำให้จิตของพระองค์ท่านเศร้าหมองได้

ภะคะวา เป็นผู้จำแนกแจกธรรมอย่างหนึ่ง แปลว่าเป็นผู้มีโชคอย่างหนึ่ง คำว่าเป็นผู้จำแนกแจกธรรมในที่นี้ก็คือ หลักธรรมที่พระองค์ท่านพบเห็นว่ามีอยู่ตามธรรมชาตินี้ เอามาจัดหมวด จัดหมู่ บัญญัติขึ้นมา ให้เป็นบทเป็นตอน ทำของยากให้ง่ายแล้วนำมาสั่งสอนพวกเรา เหมือนกับนำมาแจกจ่ายให้ หรือแปลอีกความหมายหนึ่ง ภะคะวา แปลว่าผู้มีโชค ไม่ว่าเสด็จไปที่ใดก็ตาม มีแต่สิ่งดี ๆ มาสู่พระองค์อยู่เสมอ