[เถรี]

ตัวสุดท้ายของโพชฌงค์นั้น คืออุเบกขาสัมโพชฌงค์ เป็นความสงบที่เกิดจากสมาธิทรงตัวสูงสุดในแต่ละระดับ ไม่ว่าจะเป็นปฐมฌานก็ดี ฌานที่สอง ฌานที่สาม ฌานที่สี่ก็ดี อรูปฌานที่หนึ่ง อรูปฌานที่สอง อรูปฌานที่สาม อรูปฌานที่สี่ก็ดี ฌานทั้งแปดนี้ เราจะเข้าถึงฌานหนึ่งฌานใดก็ตาม จะประกอบไปด้วยตัวอุเบกขาเป็นปกติ การที่เราปฏิบัติแล้วจะเอาดีให้ได้นั้น จิตจะต้องมีอุเบกขาอยู่เสมอ

อย่างที่วันก่อนกล่าวว่า เรามีหน้าที่ภาวนา ผลของการภาวนาจะเกิดหรือไม่เกิดก็ช่างมัน ตัวช่างมันนั่นแหละคือตัวอุเบกขา ถ้าเราไม่มีตัวอุเบกขา สมาธิจะไม่ทรงตัว ถ้าหากเข้าถึงตัวอุเบกขาได้แล้ว ตัวปัญญาเกิดขึ้น รู้แจ้งเห็นจริง สภาพของตัวเองก็ดี สภาพของผู้อื่นก็ดี สภาพของวัตถุธาตุสิ่งของ และสรรพสัตว์ทั้งหลายก็ดี ว่ามีการเกิดขึ้น เปลี่ยนแปลงแปรปรวนไปในท่ามกลาง และสลายไปในที่สุด ระหว่างที่ดำรงคงอยู่ก็ประกอบไปด้วยความทุกข์ สิ่งของทั้งหลายก็มีสภาวะทุกข์ มีการเสื่อมสลายไปเป็นปกติ

คนและสัตว์ก็มีทุกข์หลายสารพัด ไม่ว่าจะเป็นนิพัทธทุกข์ ทุกข์เนืองนิตย์ก็ดี วิปริณามทุกข์ ทุกข์ในการที่จะต้องแสวงหาสิ่งต่าง ๆ ก็ดี ฯลฯ สิ่งทั้งหลายเหล่านี้ ถ้าเรารู้เห็น ยอมรับ และปล่อยวางได้ ตัวอุเบกขาก็จะพัฒนาไปเป็นตัวสังขารุเปกขาญาณ คือการรู้เท่าทันแล้วปล่อยวาง ไม่ปรุงแต่งสิ่งต่าง ๆ รัก โลภ โกรธ หลงก็ไม่สามารถจะกินใจเราได้

ดังนั้น..เราจะเห็นว่า ในส่วนของสติ ธัมมวิจยะ วิริยะ ปีติ ปัสสัทธิ สมาธิ และอุเบกขาในโพชฌงค์ทั้ง ๗ นั้น เมื่อทำไปถึงตัวท้ายสุดแล้ว ก็จะไปลงที่สังขารุเปกขาญาณของวิปัสสนาญาณทั้ง ๙ คือ รู้แจ้งเห็นจริง และปล่อยวางได้ มีสติรู้เท่าทัน กำหนดรู้ทันในความจริงอยู่เสมอว่า เราเกิดขึ้นเบื้องต้น เปลี่ยนแปลงในท่ามกลาง สลายไปในที่สุด ดำรงชีวิตอยู่ก็ ยืน เดิน นอน นั่งอยู่ท่ามกลางความทุกข์ และท้ายสุดก็ไม่สามารถยึดถือมั่นหมายเป็นของเราได้ ต้องเสื่อมสลายตายพัง คืนร่างกายนี้ให้แก่โลกไปตามเดิม

ถ้ารู้เห็นเช่นนี้ จิตก็ถอนออกจากความปรารถนาในร่างกาย ถอนออกจากความปรารถนาในโลก ก็จะหลุดพ้น ถ้าถอนออกมาได้มาก ก็เป็นพระอริยเจ้าขั้นสูง ถ้าถอนออกมาได้น้อยก็เป็นพระอริยเจ้าขั้นต่ำ พระพุทธเจ้าจึงได้ตรัสว่า โพชฌงค์นี้เป็นองค์คุณช่วยให้เราตรัสรู้ได้ ให้ทุกคนทบทวนว่ามีส่วนไหนที่เหมาะสมกับเรา ให้นำไปประพฤติปฏิบัติประกอบกับการภาวนาของเรา เพื่อจะได้เกิดผลและทำให้เราค่อย ๆ หลุดพ้นไปได้อย่างที่ต้องการ


พระครูธรรมธรเล็ก สุธมฺมปญฺโญ
เทศน์ช่วงทำกรรมฐาน ณ บ้านอนุสาวรีย์
วันอาทิตย์ที่ ๓ มกราคม ๒๕๕๓