[ป้านุช]

ด้วยความที่จิตของเรามีความทรงจำที่ดี สามารถเก็บสะสมเรื่องราวต่าง ๆ ได้อย่างมากเกินกว่าเราจะคาดเดาได้
แม้ว่าเวลาจะล่วงเลยผ่านไปนานจนข้ามภพข้ามชาติ จิตของเราก็ยังเก็บบันทึกเรื่องราวนั้น ๆ ไว้อย่างดี
จนกระทั่งเราได้มาพบเรื่องราวเดิมอีกครั้ง จิตที่ปลอดโปร่งก็จะระลึกได้และสามารถนำเรื่องราวนั้นมาใช้ประโยชน์ได้
ตัวอย่างเช่น

ในบางครั้งเมื่อเราพบผู้ที่เราเคยรู้จัก แต่เมื่อจากกันไปนานจนไม่อาจจะจำชื่อได้ และไม่ว่าจะใช้ความพยายามเท่าไร
ก็ไม่สามารถจะนึกได้ แต่เมื่อเรากลับถึงบ้านได้พักผ่อนจนสบายใจ เราก็จะนึกชื่อนั้นขึ้นมาได้เอง
นั่นเพราะจิตได้เก็บสะสมเรื่องราวนั้นไว้นาน จึงต้องใช้เวลา ความว่าง และความโปร่งเบาสบายของจิต
ที่จะนำเอาความทรงจำนั้นกลับคืนมา ซึ่งก็เช่นเดียวกับการที่เราเก็บของจำนวนมากไว้ในห้องเก็บของ
และเมื่อเราต้องการของชิ้นใดชิ้นหนึ่งในห้องนั้น เราจะไม่สามารถหาของชิ้นนั้นได้เลย
จนกว่าเราจะทำให้ห้องนั้นว่างขึ้น เราก็จะเห็นของที่เราต้องการในทันที

จิตของคนเรานั้นมีองค์ประกอบสองส่วนคือ จิตสำนึกและจิตไร้สำนึก ขณะที่จิตสำนึก (หรืออาจจะเรียกว่าสามัญสำนึก)
ทำหน้าที่บอกเราว่า เราควรจะทำอะไรและไม่ควรจะทำอะไร เช่นเรามีอาชีพเป็นครู จิตสำนึกจะบอกเราว่า

เรามีหน้าที่ที่จะถ่ายถอดวิชาความรู้ให้แก่ลูกศิษย์ เราก็จะทำหน้าที่นั้นตามกำลังของตนเองให้ดีที่สุดในแต่ละวันที่เราตื่นอยู่
แต่จิตไร้สำนึกจะต่างออกไปเพราะจะทำหน้าที่โดยปราศจากผู้ควบคุม จนบางครั้งเราไม่รู้ว่าเราเป็นคนทำ

หรือบางครั้งเราทำโดยไม่ได้ตั้งใจ ซึ่งเราเรียกว่าสัญชาตญาณ เช่น ในเวลากลางคืน เรารู้สึกว่าอากาศเย็น
เราจะหยิบผ้ามาห่มทั้ง ๆ ที่เรายังหลับอยู่ เมื่อเวลาเช้าเราคิดว่ามีใครมาห่มผ้าให้เรา
นั่นเพราะจิตไร้สำนึกทำงานและพยายามปกป้องร่างกายตามสัญชาตญาณ
ในเวลากลางคืนที่จิตสำนึกไม่ได้ทำงานเพราะเราหลับ ส่วนจิตไร้สำนึกจะทำงานที่สัมพันธ์กับร่างกายตลอดเวลาโดยที่เราไม่รู้ตัว

ฉะนั้นถ้ามีอะไรที่เข้ามากระทบร่างกาย จิตไร้สำนึกจะทำการสนองตอบโดยทันที
ทั้งนี้การกระทำที่เกิดขึ้นจะเป็นไปอย่างรวดเร็ว จนเราเองก็อาจจะไม่ได้พิจารณาว่าสมควรจะกระทำหรือไม่

เป็นการกระทำแบบไม่ได้ตั้งใจ ขาดสติ ทำตามสัญชาติญาณของการเอาตัวรอด ซึ่งมีอยู่ในมนุษย์และสัตว์ทุกประเภท