[เถรี]

"ย้อนกลับไปข้อ ๑ ศึกษาอย่างมีสมรรถภาพ เรียนแล้วต้องรู้ ข้อที่ ๒ ศึกษาอย่างมีประสิทธิภาพ เรียนรู้แล้วต้องเอาไปใช้งานได้ ข้อที่ ๓ ศึกษาอย่างมีคุณภาพ สามารถใช้ผลการเรียน ในการปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น ในลักษณะการอยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข ถึงจะก้าวถึงข้อที่ ๔ ได้ ข้อที่ ๔ เขาบอกว่า Learning to be เรียนรู้ที่จะเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ บุคคลที่จะเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ได้ต้องเป็นพระอริยเจ้า ถ้าสมบูรณ์จริง ๆ ต้องเป็นพระอรหันต์เลย ซึ่งดูตามกฎเกณฑ์ของยูเนสโกแล้ว คงไปกันไม่ถึง

เรียนรู้ในการที่จะเป็นมนุษย์โดยสมบูรณ์ ต้องเรียนรู้ภายในจิต ภายในใจของตนเอง ต้องรู้ว่าใจของตนเองตอนนี้เป็นอย่างไร ถ้าไม่มีความดี ก็เพียรพยายามสร้างความดีขึ้นมา ถ้ามีความดีอยู่แล้ว ยิ่งพยายามทำความดีนั้นให้เจริญยิ่ง ๆ ขึ้นไป ถ้ามีความชั่วอยู่ ก็พยายามขับไล่ออกไป แล้วพยายามอย่าให้ความชั่วนั้นเกิดขึ้นอีก จึงจะประสบความสำเร็จในการเรียนจริง ๆ

สรุปแล้วว่า Learning to be การเรียนรู้ที่จะเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์นั้น มีแต่ในพระพุทธศาสนาเท่านั้น เรียกว่าการศึกษาเพื่อสันติภาพ ศึกษาอย่างมีสมรรถภาพ นำเอาการศึกษาไปใช้อย่างมีประสิทธิภาพ ดำเนินชีวิตตามแนวทางการศึกษาอย่างมีคุณภาพ เพื่อก้าวไปสู่การเป็นมนุษย์สมบูรณ์ ซึ่งจะถึงสันติภาพ ของตำราอื่นเรียนอะไรเรียนไม่ถึงตรงนี้ แค่ข้อที่ ๓ ก็ไปไม่รอดแล้ว ไม่ทราบเหมือนกันว่า ยูเนสโกเขาไปแอบขโมยของใครมา อาจจะเอาไปจากพระพุทธศาสนานี่แหละ แล้วกำหนดเป็นหลักการศึกษา เขาเรียกว่า จตุสดมภ์ในการศึกษา ต้องพยายามเรียนให้ถึงตรงนี้ให้ได้

พระพุทธเจ้าของเรากล่าวถึงสีลสิกขา การควบคุมกายวาจาของเราเป็นอย่างน้อย จิตสิกขา ควบคุมใจของเราด้วย ก้าวล่วงข้อที่ ๑-๒ ของยูเนสโกไปอีก เกือบจะก้าวพ้นข้อที่ ๓ ด้วย เพียงแต่ว่าข้อที่ ๓ ศีลนี่เห็นชัด ๆ เลย ก็คือเรียนรู้ที่อยู่ร่วมกับคนอื่น ด้วยการไม่เบียดเบียนเขาด้วยกาย ด้วยวาจา ด้วยใจ การที่เราจะไม่เบียดเบียนเขาด้วยกาย ด้วยวาจา ด้วยใจ จะต้องออกมาจากจิตที่ประกอบด้วยเมตตา บุคคลที่ทรงเมตตาบารมีได้ต้องมีสมาธิเป็นพื้นฐาน ก็ก้าวจากสีลสิกขามาเป็นจิตสิกขา

คราวนี้ก็มาที่ปัญญาสิกขา ทำอย่างไรที่เราจะเล็งเห็นโทษ ในการที่ดำเนินชีวิตอยู่ในโลก แล้วทำอย่างไรที่จะเห็นประโยชน์ ในการชีวิตอยู่โดยสร้างคุณประโยชน์ให้แก่โลกอย่างมากที่สุด โดยไม่เห็นแก่ตัวตนของตัวเอง ถ้าทุกคนสามารถทำอย่างนี้ได้ การมีสันติภาพแม้จะไม่ใช่เรื่องง่าย แต่ว่าเป็นไปได้ แต่คราวนี้ถ้าเราไปหวังว่าให้ได้ทุกคน โอกาสที่จะเป็นไปได้ก็มีน้อยมาก"