วิปัสสนาญาณ ๑๖
 

วิปัสสนาญาณ ๑๖
๑. นามรูปปริจเฉทญาณ เห็นรูปนาม
๒. ปัจจยปริคคหญาณ เห็นเหตุปัจจัยของรูปนาม
๓. สัมมสนญาณ เห็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา
(สามข้อนี้อยู่ในขั้นจินตามยปัญญา)
๔. อุทยัพพยญาณ เห็นความเกิดดับของรูปนาม
(เข้าเขตภาวนามยปัญญาตั้งแต่นี้ไป)
๕. ภังคญาณ เห็นเฉพาะความดับไปของรูปนาม
๖. ภยญาณ เห็นรูปนามน่ากลัว
๗. อาทีนวญาณ เห็นโทษของรูปนาม
๘. นิพพิทาญาณ เบื่อหน่าย
๙. มุญจิตุกัมมยตาญาณ อยากหลุดพ้น
๑๐. ปฏิสังขารญาณ ตั้งใจจริง ปฏิบัติจริง
๑๑. สังขารุเปกขาญาณ วางเฉย แต่มีสติสัมปชัญญะดี
๑๒. อนุโลมญาณ สัจจานุโลมิกญาณ เห็นทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค
๑๓. โคตรภูญาณ หน่วงนิพพานเป็นอารมณ์
๑๔. มรรคญาณ ตัดกิเลสได้เด็ดขาด ๕. คือโลภะ ๔. วิจิกิจฉา ความสงสัยลังเลใจ ๑ (ถึงนิพพานตรงนี้ และตรงนี้เป็นโลกุตตระ)

ผู้ที่จะพิสูจน์ความจริงและผู้ที่จะมีศรัทธาไม่หวั่นไหว อย่างแท้จริงนั้น อย่างต่ำที่สุดในพระพุทธศาสนา ต้องผ่านวิปัสสนาญาณทั้ง ๑๖ นี้ก่อน จึงจะพิสูจน์ได้เต็ม ๑๐๐% ถ้ายังไม่ผ่านญาณทั้ง ๑๖ แล้ว จะต้องมีความสงสัยตลอดไป เพราะไม่อยู่ในวิสัยที่จะพิสูจน์ได้ และเพราะไม่สมดุลกัน อุปมาดุจคลื่นวิทยุ ต้องมีคลื่นตรงกันจึงจะรับกันได้ ฉะนั้น

ปัญญาทั้ง ๑๖ ขั้นนี้ เป็นผลอันเกิดจากการเจริญวิปัสสนาโดยเฉพาะ ผลอย่างนี้แหละที่พระพุทธเจ้า และเหล่าพระสาวกต้องการแท้ เพราะละกิเลสได้เด็ดขาด ทำภพชาติให้สิ้นลง ทำให้พ้นจากกองทุกข์และวัฏฏสงสาร ทำให้ถึงพระนิพพานอันเป็นยอดปรารถนาอย่างสูง



คัดลอกจากหนังสืออนุสรณ์งานบำเพ็ญกุศลศพ ครบ ๑ ปี
พระครูสุวรรณเสลาภรณ์ (หลวงพ่อสาย อคฺควํโส)
อดีตเจ้าอาวาสวัดท่าขนุน ต. ท่าขนุน อ. ทองผาภูมิ จ. กาญจนบุรี